Академик Зейнолла Кабдолов
|
ЗЕЙНОЛЛА ҚАБДОЛОВ (12.12.1927 – 25.08.2006)
Қазақстанның қоғам қайраткері, Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік премияның лауреаты, Қазақстан және Қырғызстанның еңбек сіңірген қайраткері, филолог, ҚР Ұлттық Ғылым Академиясының академигі
1927 жылы 12 желтоқсанда Гурьев облысы Қызылқоға ауданына қарасты Миялы елді мекенінде дүниеге келген. 1933-1943 жж- Қызылқоға ауданының Теңдік, Жаңашаруа орта мектептерінде білім алып, Доссор поселкесіндегі орта мектепті тәмамдаған 1943-1945жж Доссор мұнай өндірісінде Ұлы Отан соғысына қатысқан әкесінің орнына жұмыс жасаған 1945-1950 жж- С.М Киров атындағы қазақ университететінің филология факультетінде оқыған 1950-2006жж-аға оқытушы, доцент, профессор, кафедра меңгерушісі, Әль-Фараби атындағы қазақ ұлттық университеті қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының құрметті меңгерушісі 1954-1957жж-«Жұлдыз» журналының бас редакторы 1957-1959жж-Қазақстан компартиясы орталық комитетінің сектор меңгерушісі 1959-1961жж-«Қазақ әдебиетi»газетінің бас редакторы, Қазақстанның Жазушылар Одағын басқару хатшысы 1991-2006жж- Әль-Фараби атындағы ҚҰУ жанындағы филология саласы бойынша докторлық диссертация қорғауға қатысты құрылған диссертациялық кеңестің төрағасы 2006 жылы 25 тамызда Алматы қаласында дүниеден озды.
Атақ, дәрежелері 1961ж филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін қазіргі қазақи әңгіме тақырыбындағы диссертациясын қорғады 1970ж филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін қазақ әдебиетінің теориялық мәселелері тақырыбында диссертация қорғады 1972ж КСРО ЖК шешімімен профессор ғылыми атағы берілді 1983ж КСРО ғылыми академиясының корреспондент мүшелігіне таңдалды 1984ж 30 мамырында КСРО жоғарғы кеңес ғылым академиясының төралқасы шешімімен қоғам қайраткері атағы берілді. 1989ж КСРО Ұлттық Академиясының Академигі атағы берілді 1994ж ҚР Президентінің жарлығымен Қазақстанның халық жазушысы атағы берілді 1995гж Қырғызстанның қоғам қайраткері құрметті атағы берілді
Шығармашылығы Өзінің шығармашылық кезеңінде ол орта және ЖОО-на оқулықтар шығарумен айналысты. Әдебиеттану мәселелерін зерттеу бойынша оның: “Жан сыры”, “Әдебиет теориясының негіздері” оқулығы, Сөз өнері монографиясы, “Жебе” “Арна” ойтолғау - әдеби зерттеу сыни эссесі, “Көзқарас” т.б көптеген туындылары дүниеге келді. Таңдамалы туындылар 2 томда жарық көрген, пьеса жинағы. Әр жылдары оның “Жазушы” “Санат” баспаларынан оның алғашқы бес томдықтары жарық көрді. Сондай-ақ ол А.С.Пушкиннің «Рыбак и рыбка» әңгімесін, Н.Гогольдің хат, мақалаларын, А.Островскийдің «Бешеные деньги», М.Горькийдің «Дети солнца» және т.б еңбектерін қазақ тіліне аударған. З.Қабдоловтың шығармашылық еңбектері шет тілдеріне аударылды. Марапаттаулары “Құрмет” белгісі (1959);
“Жалын” романы үшін КСРО Жазушылар Одағының премиясы (1972); “Халықтар достығы” ордені (1987); “Сөз өнері”, “Арна” кітаптары үшін КСРО ұлттық академисяның 1-ші дәрежелі Ш.Уәлиханов атындағы премиясы берілді. (1993); “Менің Әуезовім” роман-эссесі үшін ҚР мемлекеттік премиясы берілді(1998); "Парасат" ордені (2001); “Үлесі үшін” Тарлан сыйлығы (2005); Атырау облысының құрметті азаматы (2005). |
КАБДОЛОВ ЗЕЙНОЛЛА (12.12.1927 – 25.08.2006)
Казахстанский общественный деятель, академик АН РК, народный писатель Казахстана, лауреат Государственной премии, Заслуженный деятель Казахстана и Кыргызстана
Родился 12 декабря 1927 года в Гурьевской области; 1943г. – окончил казахскую среднюю школу имени Абая в п.Доссор; 1943-1945г.г. - работал в Доссорской нефтяной промышленности вместо отца, который участвовал в Великой отечественной войне; 1945г. - поступает в Алматинский горный институт. Наряду с обучением в этом вузе, он посещает лекции известного писателя и ученого, профессора Мухтара Ауэзова. По его совету переходит на филологический факультет и в 1950 году с отличием заканчивает КазГУ имени С.М. Кирова. 1950-2006г. - старший преподаватель, доцент, профессор, заведующий кафедрой, почетный заведующий кафедрой казахской литературы филологического факультета Казахского государственного университета имени Аль-Фараби; 1954-1957г.г. – главный редактор журнала «Жұлдыз»; 1957-1959г.г. – заведующий сектором ЦК Компартии Казахстана; 1959-1961г.г. – главный редактор газеты «Қазақ әдебиетi» и секретарь Правления Союза писателей Казахстана; 1991-2006г.г. – председатель диссертационного совета по защите докторских диссертаций по филологии при КазНУ имени Аль-Фараби.
Звание, степени 1947г. – принят в члены писателей СССР; 1961г. - защитил диссертацию на соискание ученой степени кандидата филологических наук на тему «Современный казахский рассказ»; 1970г. - защитил диссертацию на соискание ученой степени доктора филологических наук на тему «Теоретические проблемы казахской литературы»; 1972г. - решением ВАК СССР присуждено ученое звание профессора; 1983г. - избран членом-корреспондентом Академии наук Казахской ССР; 1984г. - Указом Президиума Верховного Совета Казахской ССР от 30 мая 1984г. присвоено почетное звание «Заслуженный деятель науки Казахской ССР»; 1989г. - избран академиком АН Казахской ССР; 1994г. - Указом президента РК №2008 от 30 декабря 1994 года присвоено звание «Народный писатель Казахстана»; 1995г. - присвоено почетное звание «Заслуженный деятель науки Кыргызстана».
Творчество Первое объемное произведение — повесть «Өмір ұшқыны» («Искра жизни») опубликована в 1956 году на казахском языке, а на русском языке — в 1958 году. В 1964 году вышел сборник рассказов и очерков под названием «Адам» («Человек»). В 1967 году пьеса «Негасимый огонь» получила премию на республиканском конкурсе. Он написал сценарий документального кинофильма «Мұқтар аға». В 1970–1971 годах вышел в свет роман «Жалын» на казахском и русском языке (из жизни нефтяников). Этот роман получил специальную премию на Всесоюзном конкурсе, объявленном Союзом писателей СССР, как лучшее произведение о рабочем классе. На протяжении всей творческой жизни работал над созданием учебников для средних и высших учебных заведений, над исследованием вопросов литературоведения: им опубликованы монография «Жанр сыры» («Секрет жанра»), учебник «Әдебиет теориясының негіздері» («Основы теории литературы»), монография «Сөз өнері» («Искусство слова»), литературные размышления «Жебе», «Арна» - исследование-критика-эссе, «Көзқарас» («Анализ и размышления»), много других произведений. К юбилею своего учителя им был написан роман «Мой Ауэзов», получивший Государственную премию РК в 1998г. Перевел на казахский язык сказку А.Пушкина «Рыбак и рыбка», статьи и письма Н.Гоголя, пьесы А.Островского «Бешеные деньги», М.Горького «Дети солнца» и другие. В разные годы издательствами «Жазушы» и «Санат» изданы его первые пятитомники, художественные произведения З.Кабдолова были переведены на иностранные языки.
Награды - Знак почета (1959); - Премия Союза писателей СССР и ВЦСПС за роман «Пламя» (1972); - Орден «Дружба народов» (1987); - Премия им. Ч.Валиханова I степени АН Казахской ССР за книги «Сөз өнерi», «Арна» (1993); - Премия Казахстанского ПЭН-клуба (1997); - Госудаственная премия РК за роман-эссе «Мой Ауэзов» (1998); - Орден "Парасат" (2001) - Премия Тарлан «За вклад» (2005); - Почетный гражданин Атырауской области (2005).
Память о Кабдолове - Установлена памятная доска на стене дома по адресу: г.Алматы, пр.Желтоксан 132, где жил З.Кабдолов с 1952 по 2006г.г. (12.12.2007); - В честь З.Кабдолова переименована улица в г.Алматы (2008); - Инициативной группой из числа общественных деятелей, писателей, учёных создан Фонд имени академика Зейноллы Кабдолова в г.Атырау (2009); - В честь З.Кабдолова переименована улица в г.Атырау (2012); - Фондом учреждена международная награда имени академика З.Кабдолова (12.12.2012) - Установлена памятная доска на стене дома по адресу: г.Атырау, ул.Сатпаева 28, где жил З.Кабдолов с 2000 по 2005г.г. (19.06.2013);
|