Бәйге - Байга - Bayga

Бәйге – қазақтың ұлттық спорт ойыны, шабандоздардың ат жарысы. Бәйге қазақ халқының алқалы жиындарының (тойлардың, астардың, т.б.) ажырамас құрамдас бөлігіне айналған. Шабандоздар белгіленген жерге алғашқы болып жету үшін барлық күш-жігерін салып шабады. Жарыс тура және бұрылыстары бар тегіс не дөңгелек бәйге алаңдарда өтеді. Бәйгенің үш түрі бар: ұзақ қашықтық жарысы – Аламан бәйге, Құнан бәйге және Жорға жарысы.

Аламан бәйге шабандоздар шеберлігінің сынағы болып қана қоймай, сәйгүліктердің шыдамдылығы сынға алынатын жарыс. Топтан озған тұлпарлар туралы халқымыздың ауыз әдебиетінде, эпостық жырларында, мақал-мәтелдерінде көп айтылады. Құлагер, Ақбақай, Маңмаңгер, сияқты сәйгүліктерді ән-жырға қосқан. Ұлттық ойынның қалыптасу себебін қазақ халқанаң ұзақ халқының ұзақ қашықтықтарда орналасқан жаңа мекендерге көшу қажеттелігінен жылқыларды дайындаумен және де тұқымын асылдандыру үшін ең шыдамды және мықты тұлпарларды таңдаумен байланыстырады. Ал қатарласып келе жатқан атқа қамшысын тигізуге немесе қамшысын үйіріп басқа аттарды жасқауға, айқалауға, ысқыруға, жарыс жолынан шығып кетуге, оның айналмаларынан төтелеп өтуге болмайды. 1-ші орын мәреге атының тұмсығы бірінші іліккен шабандозға, қалған орын аттардың келу ретіне қарай беріледі.

Казахская национальная игра Байга (скачки) – это конное состязание наездников, неотъемлемая часть больших праздников. Она проводится на ровной местности по прямой, с поворотами, или же по замкнутому кругу. Байга подразделяется на три вида: Аламан байга – скачки на длинные и сверхдлинные дистанции, Кунан байга – скачки жеребят-двухлеток, Жорга дарыс – скачки иноходцев.

Аламан байга – испытание не только наездников, их умения держаться в седле, но главным образом – выносливости лошадей. Победители состязаний – непревзойденные скакуны – часто упоминаются в устном народном творчестве, эпосе и пословицах и поговорках казахского народа. Таких скакунов, как Кулагер, акбакай, манмангер воспевали в песнях. Исторические корни этой игры основываются на необходимости для казахов готовить лошадей к длинным переходам во время перекочевки на новые места, а также отбора самых выносливых и сильных скакунов для улучшения породы. Участникам состязания аламан байга не разрешается стегать плетью чужих лошадей, кричать, свистеть, сокращать расстояния. Кто первый достигнет финиша, становится победителем.

 Bayga (horse race) is a Kazakh national sporting event that gradually became an integral part of the big holidays. Bayga takes place in a straight line, with turns, or in a loop. Bayga is divided into there types: Alaman bayga – horse racing on a long and extra-long distance; qunan bayga – horse racing of two-year old colts; and Zhorga zharys – racing of amblers.

Alaman bayga is not only a test of an equestrian’s ability to stay in the saddle, but also is a test of horse endurance.

The unrivaled horses are often mentioned in folk literature, epics and proverbs of Kazakh people. Such horses as kulager, Akbakai and Manmanger are praised in the songs. The historical roots of this game are based on the need of Kazakh people to prepare the horses for the long passages in moving to new locations, and the selection f the most enduring and strongest horses to improve the breed. Contestants are not allowed to whip other’s horses, shout, whistle or reduce the distance. The first person to reach the finish line is the winner.