Тоғыз құмалақ - Тогыз кумалак - Togyz kumalak

***

Орта Азия халықтарының ежелден келе жатқан ойындарының бірі Тоғыз құмалақ ойыны. Тоғыз құмалақ ойын тақтасында ойналатын – логикалық математикалық ой өрісті дамытуға бағытталған ойын. Ойын ежелгі моңгол халқы мен түркілер үшін қасиетті саналатын 9 санына негізделген (9*9=81 және 2*9*9=162)

Тоғыз құмалақ ойыны екі адам арасында ойналады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі, ойыншылар құмалақтарды колға алып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратады.

Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса, сол отаудағы құмалақтар жүріс жасаушының қазанына салынады. Осыдан кейін жүріс кезегі екінші ойыншыға беріледі. Ойын қарсыластардың бірі өз қазанына 81-ден көп (ойыншының жеңісімен) немесе екі ойыншы да бірдей 81 құмалақ (тең) жинағанда аяқталады.

Тоғыз құмалақ ойыны төрт – бес сағатқа дейін созылуы мүмкін. Бұл ойын бүгінгі күні де кең тараған және оны дәріптеушілер саны күннен күнге өсіп келеді. Түркі тілдес халықтар мемлекттерінде ұлттық чемпионаттар да ұйымдастырылып тұрады.

***

Одной из древнейших игр кочевников Средней Азии является игра Тогыз кумалак – это настольная игра на доске на логику и смекалку, призванная развивать логическое математическое мышление и выдержку. В основу игры положено число «9» (9*9=81 и 2*9*9=162), считавшееся у древних монголов и тюрков священным. Согласно правилам казахской игры тогыз кумалак в ней участвуют два игрока, у каждого по девять игровых и одна накопительная лунки. В начале игры каждый игрок имеет по 81-му камешку, которые лежат в девяти игровых лунках, собрать их как можно больше в свой «казан». Собранные камешки складываются в накопительную лунку. Игроки делают ходы поочередно. Игрок берет все шарики из любой непустой лунки по одному против часовой стрелки. Если последняя лунка принадлежит сопернику и количество камешков в ней стало четным, то камешки из этой лунки переходят в казан игроку, совершившему ход. После этого ход переходит к его сопернику. Игра ведется до тех пор, пока один из двух игроков не наберет в свой казан больше 81 камешка (этот игрок побеждает), либо они оба набирают 81 камешек (ничья).

Игра тогыз кумалак могла продолжаться по четыре – пять часов. Популярна Тогыз кумалак и в наше время, и количество ее почитателей растет с каждым годом. Во многих странах с тюркским населением разыгрываются национальные чемпионаты.

***

One of the ancient games of the Central Asia nomads is Togyz kumalak (nine balls). Togyz kumalak is a board game designed to develop mathematical abilities and logical thinking. The game is based on the figure 9(9x9=81 and 2x9x9=162), which was considered sacred by the ancient Mongol and Turkic people. The game involves two players, each having 9 holes and storage spot for the balls. Each player starts the game with 81 balls of a certain color, that is, 9 balls for 9 holes. The objective is to collect as many balls as possible into a “kazan”.

 The collected balls are added to the storage well. Players make moves in turn. When making a move, the player takes all the balls from any non-empty hole on his half and lays each ball in a hole moving counterclockwise. If the last hole would be of the opponent’s and the number of balls in it is even, the balls go to the Kazan of the player who committed the move. After that, the turn passes to the opponent. The game continues as long as one of the two players does not have in his “kazan” more than 81 balls (this player wins) or both of them has 81 balls (a draw). Togyz kumalak could go on for four to give hours. The game is popular nowadays with the number of fans increasing every year. National championships are held in many countries with Turkic populations.