11.БАТЫРЛЫҚ, ҚОРҚАҚТЫҚ - ГЕРОИЗМ, ТРУСОСТЬ

Ер жігіт ел үшін туады,

Ел үшін өледі.

Ер-джигит рождается во имя Эля,

умирает во имя Эля.

Жора, жолдас не керек,

жауға бірге шаппаса?

Арғымақ мініп не керек,

жабыдан озып артпаса

К чему приятели-товарищи,

коль на врага с тобой не скачат?

А к чему седлать коня, -

не обгонит коли клячи?

Болат қайнауда шынығады,

Батыр майданда шынығады

Сталь закаляется в плавке,

герой закаляется в схватке

Ер айтпас,

айтса қайтпас.

Ер не даёт слова,

если даст, - держит его до гроба

Ерді намыс өлтірер,

Қоянды қамыс өлтірер

Заяц гибнет в камышах,

честь же губит крепыша

Айласыз батыр алдырар

Без смекалки герой уязвим.

Ер сүрінбей,

ел танымас.

Ат сүрінбей,

жер танымас

Конь, не споткнувшись,

не запомнит земель,

ер, не споткнувшись,

не познает свой Эль

Жігіт жанған шоқ болсын,

шоқ болмаса жоқ болсын!

Да будет джигит горячим, как пламень,

коли не пламень, пусть застынет, как камень!

Ер қуаты қаруы.

Ера мощь в его оружии.

Нар тәуекел ер ісі.

Великий риск - деянье ера

Айлалы батыр алдырмас.

Смекалистый герой неуязвим

Бөрі азығы мен ер азығы жолында.

Добыча волка и добыча ера в пути

Ер айтпас,

айтса қайтпас.

Ер немногословен,

но слово его весомо

Ер қаруы - бес қару.

Ера всеоружие - пять видов оружия

Ердің атын не аты шығарар,

не қатыны шығарар

Мужчин прославляют либо кони,

либо жёны

Ер шекіспей

бекіспейді

Не испытав нужд,

не окрепнет муж

Ер сыйлаған есекке отырмас

Посидевший на седле не поскачет на осле

Ел үмітін ер ақтар,

Ер атағын ел сақтар,

Ер оправдает Отечества цель,

славу ера сохранит Эль.

Бөріктің намысы жоқ

У шапки нет чести

Ер – намысының құлы.

Ер - раб своей чести

Оқ жетпес жерге

қылыш суырма

Не направляй меч туда,

куда не долетает стрела

Тәуекелдің кемесі

суға салса батпайды

Корабль риска

в воде не тонет

Күш әкесін танымас.

Сила не ведает родословной

Арғымақ бірде жалды,

Бірде жалсыз.

Ер жігіт бірде малды,

Бірде малсыз.

Скакун то с гривой,

то без гривы.

Ер-джигит то богат,

то без стад.

Ел үшін күрес – ерге тиген үлес

Борение за Эль - ера удел

Отызыңда орда бұзбасаң,

Қырқыңда қыр аса алмассың.

Если в тридцать орду не потряс,

то в сорок и косогор не преодолеть

Ер қолында мал тұрмайды,

Елек ішінде су тұрмайды

Водой не наполнить нутро решета,

Ер не удержит поголовье скота

Ердің қадірін өлгенде білерсің

Достоинства мужа узнаешь после его смерти

Екі қылыш бір қыныпқа симайды

Два меча не вложишь в одни и те же ножны

Көз қорқақ, қол батыр.

Очи трусливы, руки – герои

Ерлік білекте емес, жүректе

Героизм не в силе рук, его порождает дух

Ұра берсең

құдай да өледі

Коли бить долго –

можно убить и бога

Ерлік өлім — ерді көбейтеді

Героическая гибель множит героев

Батырлық айқаста танылар

Батыр познаётся в бою

Өзің қорықпасаң,

жау қорқады

Коль не боишься сам,

страшным станешь врагам

Болат бүгілмес, шорт сынар

Сталь не гнётся, - ломается с треском

Оқсыз мылтық — таяқ

Ружьё без пули - просто палка

Батырға ок дарымайды,

батылға жау жоламайды

Пуля батыра боится,

отважного враг сторонится

Батырдың атын жау шығарады,

Шешеннің атын дау шығарады

Имя златоуста выявляет спор,

имя героя выявляет раздор

Ерінен айрылған,

көмгенше жылайды.

Елінен айрылған,

өлгенше жылайды

Плачут до могилы,

потеряв мужчину.

Потеряв Отчизну,

плачут до кончины

Ер туған жеріне келер,

ат тұрған жеріне келер

Мужу важно, где родился,

а коню - где он кормился

Керуен көркі – нарымен,

батыр көркі –арымен

Красен караван своим наром,

красен батыр честным шрамом

Жердің жарлысына

ердің сорлысы қонар

Несчастный мужчина

оседает в пустыне

Мың косшыға –

бір басшы

Для тысяч идущих –

один ведущий

Күміс тозса – күл,

Жігіт арыса - құл

Серебро стареет - становится золой,

джигит дряхлеет – становится слугой

Ер жігіт елдікі,

ебелек жердікі

Из народа герой,

из земли травостой

Оқ қадалса денеңнен суырасың,

кек қадалса жүрекке не қыларсың?

Вытащить стрелу из тела можно,

месть из сердца вырвать сложно

Елі еріксіз болса,

ері көріксіз болады

В стране несвободной

мужчины невзрачны

Жыланды шала өлтірме,

жауды жақын келтірме

Не оставляй змею полуживой,

не подпускай врага на ближний бой

Сырттан келген жаудан да

іштен шыққан дау жаман

Чем враг извне,

опаснее измена

Күшті қауыпты емес,

кекшіл қауыпты

Опасен не сильный,

опасен мстительный

Ер қанаты - ат

Крылья ера - конь

Ер елімен жақсы,

жер кенімен жақсы

Земля хороша плодородием,

муж хорош с простонародьем

Сабы бос шотпен

отын жарма,

сабырсыз доспен

жауға барма

Топором с гнилым топорищем

не руби дрова,

а с гнилым товарищем

не ходи на врага

Жоқшылық жомарт ердің

қолын байлар

Руки щедрого мужа

вяжет нужда

Ер қартайса қазаншы болады,

бүркіт қартайса тышқаншы болады

Старец - стряпчий у казанов,

старый беркут - мышелов

Бас жарылса, бөрік ішінде,

қол сынса жең ішінд

Разбита, но в шапке ещё голова,

сломаны руки, но на них рукава

Судың жолын құм бұғар,

ердің жолын сұм бұғар

Дорогу воде преграждает пустыня,

подлец преграждает дорогу мужчине

Елдің даңқын батыры шығарады, батыры шығармаса, ақыны шығарады

Славу стране герой принесёт,

не восславит герой, поэт вознесёт

Бөрі аулайтын жігіт

бөрігінен белгілі.

Жау алатын жігіт

серігінен белгілі

По шапке одетой

узнают волчатника.

Отважного джигита

судят по соратнику

Намысы бар жігіттің

нар күші бар.

Намысы жоқ жігіттің

қай күші бар?

Силы много у джигита,

коль помножена на честь.

У джигита же без чести,

разве сила есть?

Ерді асы үшін сыйлама,

басы үшін сыйла

Ера уважай не за угощение,

а за разум и мышление

Ер өтірік айтпайды,

ел өтірік айтады

Ер не врёт,

врёт народ

Батыр жарқырап жүреді,

қорқақ – қалтырап жүреді

Смельчак сиятельно хорош,

а трус не скроет даже дрожь

Бөрікті тастап,

бөріден кұтылуға болмайды.

От волка не спасешься,

отбиваясь шапкой

Шөлде суыңды сақта,

соғыста туыңды сақта

Во время жажды храни влагу,

во время боя не теряй флага

Алысқан жауға арқанды көрсетпе

Схватился с врагом – не показывай спину

Үріккен ит ұш күн үреді

Испуганная собака лает три дня

Тәуекел тау жығар

Риск свернёт горы

Ақыл – ердің қорғаны

Разум - бастион ера

Қорыққан бұрын жұдырықтар

Трусливый кулаками машет до драки

Қашпақ болсаң зымыра

Коль бежишь – беги стремглав

Қорқақ көлеңкесінен де қорқады

Трус боится даже собственной тени

Өлімнен қорықсаң өлерсің

Страшишься смерти – скончаешься

Үргедек бұрын өледі

Трус умирает первым

Сойылды соға білмеген, өзіне тигізеді

Кто с дубинкой не умеет ладить, себя ранит

Тәуекел тау жығады

Смелость свалит даже скалу

Ерлік көрсеткенге оқ та дарымас

Стрела смельчака сторонится

Өжет өлімнен қаймықпас

Смерть смельчаку не страшна