25.ӘРТҮРЛІ МАҚАЛДАР - РАЗНЫЕ ПОСЛОВИЦЫ

Сырт қар, іш тар

Снаружи снежно,

внутри тесно

Басы қатты,

аяғы тәтті

Вначале не гладко,

в конце сладко

Берген қолым алған

1. Подающая рука – берущая

2. Дает рука овцу пока,

чтоб загрести затем быка

Ханның ісі қараға түседі,          

Бидің ісі параға түседі.               

Деяния хана зависят от черни,

решения судьи - от мзды правоверных

Сыры ашылған нәрсенің          

сыйы да азаяды

У вещи потерявшей цвет  

и цены-то особой нет

Жазғытұрғы жел                          

жардай атанды жығады

От летнего ветра валится даже нар

величиной с яр

Мың асқанға

бір тосқан

Хоть тысячу раз обгоняй неустанно,

хотя бы один ожидает в засаде

Қасқыр қаразын

терісімен төлейді

Шкурой своей долг

возвращает волк

Біткен іске сыншы көп,

Піскен асқа жеуші көп

Как едоков у готового плова,

изъянов в деяньях ищущих много

Өгіз өлгенше өседі

Вол растёт до смерти

Тау бұлағымен сәнді,

Көл құрағымен сәнді

Краса горы - родник,

краса озера - тростник

Несиеге ет жесең,

сүйегі ішегіңді жыртар

Когда в долг глотаешь мясо,

разрезает кость кишки

Ар, намыс, ұят

Совесть, честь, стыд

Ерді намыс өлтірер,

Қоянды қамыс өлтірер

Зайца губит камыш,

честь - джигита, хоть он – крепыш

Ашу — ақылдың дұшпаны,

Нәпсі — иманның дұшпаны.

Чревоугодие — грех,

враг разума – гнев

Бар барын жейді,

Ұятсыз арын жейді

Каждый ест, что у него есть,

циник - бесстыдник, проевший честь

Ақылың болса арыңды сақта:

Ар-ұят керек әр уақытта

Будь благороден, коли умён,

честь это ценность всех времён

Бейбітшілік, тыныштық

Мир, покой, вражда

Ер шекіспей,

бекіспейді

Пока силами не померятся,

Удальцы не помирятся

Жел дауылдың шақырушысы

Ветер предвестник бури

Шөптің басы жел турмаса қимылдамайды

Шапочки трав не шевелятся без ветра

Сүзеген бұқа мүйізін жасырмайды

Бодливый бык рогов не прячет

Тіріде сыйласпаған

өлгенде жыласпайды

Коль при жизни ничего не значили,

над кончиной другого плачут ли?

Дау даудан қорқады

Спор страшится ссоры

Дұшпаннан түк тартсаң да пайда

Вырвешь у врага клок, даже от этого прок

Маңыз, түр, көрініс

Сущность, внешность

Сақал текеде де бар

И у козла бывает борода

Күміс азса, күл болады

И серебро со временем становится золой

Жаман иттің атын бөрібасар қояды

Паршивого пса волкодавом кличут

Сабы алтын болса да,

көсеудің көсеу аты қалмайды

Хоть с рукоятью  золотой,

кочергу зовут все кочергой

Ер-тұрманы алтын болса да,

есектің есек аты қалмайды.

Хоть с позолоченным седлом, -осёл останется ослом

Сиыр мүйізді өгізде күш жоқ,

Өгіз мүйізді сиырда сүт жоқ

Коль коровьи рога, то нет силы у быка,

коли  бычьи рога – у коров нет молока

Дәуір, уақыт

Эпоха, время

Уақыт тас екеш тасты да тоздырады

Время старит вечность камня

Мезгіл жетсе, мұз да ерір

Время придёт – растает лёд

Адамды заманы билейді

Над людьми властвует время

Сақтық, ұқыптылық, бейқамдық

Беспечность, осторожность

Сумен ойнама — батарсың,

Отпен ойнама — күйерсің

Не шути с водой, – утонешь,

Не играй с огнём, - сгоришь

Қайырымдылық, қайырымсыздық

Благодарность, неблагодарность

Ит атасын танымас

Пёс не знает родословной

Есекті отқа айдасаң,

боққа қашар

Ишака на выпас гонишь -

он бежит топтать навоз

Бөрі баласын асырағанмен

ит болмас

Сколько не корми волчонка,

он не станет собачонкой

Мейірімділік, қулық, залымдық

Доброта, хитрость, подлость

Жаксылық қылсаң жасыр,

Жақсылық көрсең асыр

О добрых делах своих молчи,

о чужой доброте - кричи

Жамандық пайда етпейді,

Жақсылық зая кетпейді.

Не приносит подлость пользу,

а добро не пропадёт

Жақсылық суға батпас,

Бір шығар, тегін жатпас

Доброе дело не тонет в воде,

всплывёт, даже если лежит на дне

Арман, мақсат

Мечта, цель

Құсты қанат ұшырар,

Ерді талап ұшырар

Птица машет крылами,

человек окрылён мечтами

Тауықтың түсіне тары кіреді

Курице-птице пшено снится

Бекер, бекершілік

Напраслина, пустота

Жапалақ сыйпағанмен

сұңқар болмас

Сколько не ласкай сову –

соколом не станет

Қарға мақтанып сұңқар болмас,

Есек мақтанып тұлпар болмас

Ворону соколом не быть,

скакуном ослу не слыть

Татарға тілмаш не керек?!

К чему татарину толмач?!

Қасқыр байлағанға көнбес,

Шошқа айдағанға көнбес

Волка не приучить к цепи,

свинью не выпасти в степи

Есекті қанша ұрсаң да

ат болмас

Сколько ни лупи осла -

скакуном не станет

Айды етегіңмен жаба алмассың

Не накрыть луну подолом

Той, думан, қуаныш

Праздник, веселье, радость

Қызды ауылдың иті жатпас

Много  девушек в ауле – лая больше у собак

Гүлсіз болса жер мұңды,

Күлкісіз болса — ел мұнды

Без цветов земля тосклива,

без веселья – народ

Тойға барсаң бұрын бар,

Бұрын барсаң орын бар

Пойди на пир пораньше —

место займёшь получше

Ақын мен әнші адамзаттың бұлбұлы

Поэт и певец — соловьи человечества

Әзіл-қалжың

Шутовство, озорство

Мысықтың ойыны,

Тышқанның өлімі

Забава для кошки -

кончина для  мышки

Арыстанның ойынынан

түлкінің мойыны үзіледі

От шуток льва

лишается шеи лиса

Өлейін деген тышқан

мысықтың құйрығымен ойнайды

Ищущая смерти мышка

играет с хвостом кошки

Бақыт, бақытсыздық, күнә

Счастье, несчастье, вина

Семіз қозы пышаққа сұранып тұрады

Ягнёнок хорош – просится под нож

Итті иесімен қина

Нашкодил пёс – с хозяина спрос

Аспаннан іздегенім

аяғымның астынан шықты

Что не дал бог,

валялось у ног

Айран ішкен құтылып,

Шелек жалаған тұтылып

Кто выпил сметану, тот убежал,

попался же тот, кто ведёрко лизал

Сау басына сақина тілеп

На здоровую голову выпросил недуг

Жалқаулық, еріншектік

Безделье, лень

Жалқаудың соры — байлығы

Аттың жемін жеп,

Тайдың ойынын ойнау

Беда бездельника - богатство

Лопает, как лошадь,

живёт, как жеребёнок

Диқан нанын жейді,

Жалқау арын жейді

Пахарь хлеб поедает,

лодырь совесть проедает

Қойын алдырып, қорасын бекітіпті

Лишившись овец, укрепил овчарню

Бұқаның арамзасы бұзау арасында жүреді

Беспутный бык тусуется с телятами

Жалқау жатып ішер,

отырып ұйықтар

Ленивый лопает лёжа,

спит, сидя

Есектің жүгі жеңіл болса,

жатаған болады

Осёл ленив,

коль лёгок груз

Істемеген тістемейді

1)            Не пожинать – не жевать

2)            Кто не жнёт, тот не жуёт

Қонақ, қонақжайлылық

Гость, гостеприимство

Сыпайы қонақ сыйынды жейді,

Мылжың қонақ мыйынды жейді.

Скромный гость ест то, что в доме есть,

назойливый гость готов мозги проесть

Қонағым, жүре тоярсың.

Гость, и в других местах тебя тоже угостят…

Қонақ келсе құт келер.

Грянет гость – блага горсть

Қонақты сөзбен тойғыза алмайсың.

Речами гостя не накормишь

Жолаушының азығы жолында.

Питание путника в пути

Асығу, аптығу, асықпау

Торопливость, суета, медлительность

Шапшаңдықтан қашпа,

аптығуға баспа

Не беги от быстроты,

не суетись от суеты

Қойшы көп болса,

қой арам өлер

Когда много пастухов,

дохнут овцы с голода

Ойшы ой ойлағанша,

тентек ісін бітірер.

Таз таранғанша

той тарқар.

Пока мудрец подумает,

дурень дело сделает Пока плешивый причешется,

праздник - пройдет