1.СӨЗ, СӨЙЛЕУ, ТІЛ ӨНЕРІ - СЛОВО, РЕЧЬ, ИСКУССТВО РЕЧИ
|
1 |
Өнер алды – қызыл сөз |
Красное слово – искусству основа |
|
2 |
Сөз сөзден туады, Сөйлемесе қайдан туады? |
1) Слово – словом рождено. Не сказанным – родится ли оно? 2) Где нет слов, там нет основ – слова рождаются от слов |
|
3 |
Сөзге мақал жарасар, Иекке сақал жарасар |
1) Борода – украшение подбородка, украшение речи – поговорка 2) К слову – мудрости года, К подбородку – борода |
|
4 |
Бастың көркі –жуз, жүздін көркі – көз. Ауыз көркі – тіл, Тілдің көркі - сөз |
1) Краса головы - лик, краса лица – глаз, краса рта – язык, краса языка – сказ 2) Голова красна лицом, Лик же красен оком. Рот же красен языком, А язык – словцом |
|
5 |
Сөз ауыздан кірмейді, құлақтан кіреді, құлағың керең болса, Қайяктан кіреді? |
1) Не влетает слово в рот, - оно входит в ухо. Где искать ему проход, коли ухо глухо?!?! 2) Не влетает слово в рот, - в ухо лишь оно войдёт. Коли ухо стало глухо, где искать ему проход? |
|
6 |
Шал, шалдың сөзі - бал |
Старость – лёд, слова старца - мёд |
|
7 |
Алажағым кетсе де, Айташағым кетпесін |
Лучше лишиться возврата долгов, чем потерять недосказанность слов |
|
8 |
Бал тамған тілден у да тамар |
Уста, что сладко говорят, способны выплеснуть и яд |
|
9 |
Тілге шешен іске мешел |
Златоуст в ремёслах пуст |
|
10 |
Тіл көтермегенді Піл көтереді |
Неподъемный груз слона способны выдюжить слова |
|
11 |
Жақсы байқап сөйлер, Жаман шайқап сөйлер |
Глупец болтает невпопад, мудрец словам находит лад |
|
12 |
Аяғы жаман төрді былғар, Аузы жаман елді былғар |
Грязый сапог пачкает порог, поганый рот портит народ |
|
13 |
Біреудің көзі әдемі, Біреудің сөзі әдемі |
Кто-то красив глазами, кто-то красен словами |
|
14 |
Тіл тас жарады, тас жармаса, бас жарады |
Слово способно камень дробить, коли не камень, - так череп разбить |
|
15 |
Көз жеткізер, Көз жеткізбегенді сөз жеткізер |
Доведёт глаз, не доведёт глаз, - доведёт сказ |
|
16 |
Жүзден біреу – шешен, Мыңнан біреу - көсем |
Один из сотни - ритор, один из тысячи - лидер |
|
17 |
Сөз жүйесін тапса – Мал иесін табады |
Коль слова находят лад, - потянется скот к хозяину стад |
|
18 |
Найзалассаң найзалас, Тіл найзаңмен түйреме, Тіл найзаңмен түйреп ап, Олай-бұлай сүйреме |
Колешь, коль - коли копьём, а не колким языком, языком же, приколов, не таскай по следу слов |
|
19 |
Киім кірі жуса кетеді, Көңіл кірі айтса кетеді |
Стирка смывает с одежды грязь, душевную грязь - добрый сказ |
|
20 |
Артық сөйле, кем сөйле, Таразыдай тең сөйле |
Пусть будет в словечках иль словесах, -но взвешивай речь свою на весах |
|
21 |
Қолың ұста болсын, Сөзің қысқа болсын! |
Пусть руки будут искусными, слова – златоустными! |
|
22 |
Тіл асмасқа сөз айтсаң, Адам таппас жауап айтар |
Непослушный найдет в ответ слова, которых и в речи-то нет |
|
23 |
Жатып сөйлеген Жігітке жараспайды |
Джигиту не гоже беседовать лёжа |
|
24 |
Аузымен астау шапқан Қолымен жаңқа жара алмас. |
Языком корыто вырезает, а как щепку расколоть – не знает |
|
25 |
Піл күшті, Піл күшті емес, тіл күшті |
Слон силен, но не сильнее слова он. |
|
26 |
Сөйлей білмеген кісіден, Үре білген ит артық |
Чем человек, что слов не знает, лучше собака, которая лает |
|
27 |
Ашуың келсе – қолың тарт, Айтпас жерде – тілің тарт |
В гневе не пускай руки в ход, где надо молчать – закрой рот |
|
28 |
Аз сөйлесең де саз сөйле |
Говори редко, но выражайся метко. |
|
29 |
Жігіт жауда өлер, Шешен дауда өлер |
Гибнет джигит во время раздора, мастер слова – во время спора |
|
30 |
Байлауы жоқ шешеннен, үндемеген есті артық. |
Лучше умный молчун, чем пустозвон-болтун |
|
31 |
Жыланның уы тісінде, Адамның уы тілінде |
Яд змеи - в зубах, яд людей – в словах |
|
32 |
Тілде сүйек, таста тамыр жоқ |
Язык без костей, камень без корней |
|
33 |
Шешеннің тілі – шебердің бізі |
Язык златоуста - шило швеца |
|
34 |
Ойнап сөйлесең де, Ойлап сөйле |
Говори, болтай, шути, но за речью вcё ж следи |
|
35 |
Аш құлақтан – Тыныш құлақ |
Лучше спокойствие слуха, чем голодное ухо |
|
36 |
Ауруда – шаншу жаман, Сөзде - қаңқу жаман |
В болезни беспокоит резь, в словах – ехидство, сплетни, лесть |
|
37 |
Алдына келгеннін жеу – айуанның ісі. Аузына келгенді сөйлеу – ақымақтың ісі. |
Зверь грызёт, что на зуб попадёт, придурок плетёт, что на ум взбредёт. |
|
38 |
Көп сөйлеген иә жолдасынан, Иә құрдасынан айрылады |
Пустослов лишается либо ровесника, либо сверстника |
|
39 |
Ақылды байқап сөйлер, Ақылсыз шайқап сөйлер |
Речь мудреца остра, но скупа, речь же глупца болтлива, тупа |
|
40 |
Ұялмас бетке талмас жақ береді. |
Бесстыжая рожа - без устали скулы |
|
41 |
Мақтаған жеткізер, Шаққан өлтірер |
Хвала доведёт, укус убьёт |
|
42 |
Суды ішім тоқтатар, Сөзді шын тоқтатар |
Питьё воду уймёт, правда речь прервёт |
|
43 |
Басқа пәле тілден |
Язык - горе головы |
|
44 |
Ағадан – ақыл, атадан - нақыл |
От брата – ум, от предков – разум |
|
45 |
Орынсыз сөз орға жығады |
Неуместность слов валит в ров |
|
46 |
Бас кеспек болса да, Тіл кеспек жоқ |
Можно голову отрезать, но нельзя отсечь язык |
|
47 |
Тіл ерді қабырға салады, Нарды қазанға салады |
Мужчину язык в могилу загонит, а нара заложит в казан |
|
48 |
Жер астындағы жатқанды, қазбай, қарап тіл табар |
Что зарыто под землей, не вскопав, найдет язык |
|
49 |
Жыланның тілі айыр, Жылан мінезді адамның сөзі айыр |
У змеи раздвоен язык, у злонамеренных раздвоены мысли |
|
50 |
Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі |
Говорящий без оглядки, погибает без недуга |
|
51 |
Әзілде кек жоқ, Өсекте шек жоқ. |
В шутке отсутствует злоба, в сплетне бессовестно слово |
|
52 |
Жақсы адам тауып айтады, Жаман адам итше қауып айтады. |
Умный уместно слова подбирает, глупый, как пёс, словами кусает |
|
53 |
Көп сөйлеген – Көптен айрылар |
Много говорящий лишается многого |
|
54 |
Көп сөз –күміс, Аз сөз - алтын |
Многословье – серебро, краткость речи – злата клад |
|
55 |
Өсекшінің тілі қышып тұрады. |
Чешется вечно язык шептуна |
|
56 |
Тіл буынсыз, Ой түпсіз |
Язык без суставов, мысль – бездонна |
|
57 |
Өтірікшінің шын сөзі зая |
Напрасна правда в речах вруна |
|
58 |
Қатты айтсаң, қарындасыңа жақпайсың, Ақырын айтсаң, ақын кетеді |
Скажешь жёстко, не понравится родне, мягко скажешь – уйдёт поэт |
|
59 |
Каһарлы сөз – қамал бұзар |
Гневное слово рушит крепость |
|
60 |
Олақтың сөзі – орынсыз жамау тәрізді |
Слово неуклюжего подобно неуместной заплате |
|
61 |
Құр судан май шықпайды, Құр сөзден мән шықайды |
Из воды не выдавить масло, из пустословья не выудить мысли |
|
62 |
Құрғақ сөз бас ауыртар, Құрғақ қасық ауыз жыртар |
Болит голова от сухих слов, пустая ложка – наждак для ртов |
|
63 |
Мағынасыз сөз болмайды, Мақалсыз ел болмайды |
Не бывает слов без смысла, нет народа без пословиц |
|
64 |
Сөз – сабан, іс - дән |
Слово – солома, деяние – семя |
|
65 |
Жаман сөз – жанға кірген тікен, Жақсы сөз – таптырмайтын ем |
Злословье – заноза в душе, доброе слово – целебное снадобье |
|
66 |
Жүйелі сөз – киелі |
Ладное слово священно |
|
67 |
Өзі өтірікші Өзгенің шын сөзіне сенбейді |
Врун не верит правдивым речам посторонних |
|
68 |
Ақынның тілі қылыштан өткір, Қылдан нәзік |
Язык поэта острее сабли, нежней шерстинки |
|
69 |
Көп сөз – есекке жүк |
Суесловие седока – лишний груз для ишака |
|
70 |
Жақтырмаған жүре сөйлеседі, Жарамсақтанған күле сөйлеседі |
Недоброжелатель разговаривает, походя, подхалим подкупает смехом и хохотом |
|
71 |
Отқа барған әйелдің – отыз ауыз сөзі бар |
Женщина за огнивом пойдёт – тридцать слов с собой унесёт |
|
72 |
Сөйлеген – себеді, Тыңдаған - орады |
Сказывающий сеет, внимающий жнёт |
|
73 |
Айтуға оңай, істеуге қиын. |
Говорить легко, сделать трудно |
|
74 |
Қысыр сөзде қырсық көп. |
У бесплодного слога каприза много |
|
75 |
“Білемін” деген көп сөз, “Білмеймін” деген аз сөз. |
Слово «не знаю» останется словом, Слово «знаю» - многословья основа |
|
76 |
Ділмардың сөзі ұстаның бізінен өткір |
Слово словесника острее шила ремесленника |
|
77 |
Үндемеген үйдей пәледен құтылады. |
От большого отчаяния избавит молчание |
|
78 |
Жетесізге айтқан сөз, Желмен бірге кетеді |
Слово, сказанное невежде, улетает вместе с ветром |
|
79 |
Шешілмеген шиені, Тырнақ шешпес, тіл шешер |
Ногтем узел не распутать, с ним справляется язык |
|
80 |
Сөзшеңді үндемеген жеңеді. |
Болтун… Справится с ним только молчун |
|
81 |
Тіс – тілдің қамалы |
Зубы – острог языка |
|
82 |
Байламсыз сөз – баусыз шелек |
Слово без связки – ведро без веревки |
|
83 |
Орынды айтылған сөз – Орнына қағылған шеге сияқты |
Уместное слово подобно вбитому гвоздю |
|
84 |
Айтсам тілім күйеді, Айтпасам дінім күйеді |
Скажу – язык обожгу, не скажу – веру обожгу |
|
85 |
Ақпа құлаққа айтқан сөз ағып кетеді, Құйма құлаққа айтқан сөзді құйып алады |
Слова вылетают, коль в ухе – сквозняк, вливаются они в ухо-верняк |
|
86 |
Ұлы сөзде ұят жоқ |
Великое слово не знает стыда |
|
87 |
Жаным десе – жан семіреді |
От теплого слова полнеет душа |
|
88 |
Тілменен тікен алып болмас |
Языком занозу не извлечь |
|
89 |
Шешеннің сөзі мерген, Шебердің көзі мерген. |
У острослова метки слова у мастера зорки глаза |
|
90 |
Сөз қуған –пәлеге жолығар, Шаруа қуған – қазынаға жолығар |
Трудолюбивый найдет казну, собиратель слухов найдет вину |
|
91 |
Жалғыздық құдайға жарасар, Көпсөзділік құранға жарасар. |
Одиночество красит бога, многословие – коран |
|
92 |
Көп сөйлесең – тақылдақ дер, Аз сөйлесең ақымақ дер |
Скажешь много – болтуном обзовут, скажешь скупо – болваном назовут |
|
93 |
Сөзіңді айт ұққанға. Айтып айтпай не керек, Құлағына мақта тыққанға |
Говори тем, кто речам внимает, а не тем, кто вату из ушей не вынимает
|
|
94 |
Сөз сүйектен өтеді, Таяқ еттен өтеді |
Розги рвут лишь кожу, мясо, а язык достигает до костей |
|
95 |
Түймедейді түйедей етіп |
Из пуговицы делать верблюдицу |
|
96 |
Сақина – сәнге жатпас, Айқай –әңге жатпас |
Кольцо на пальце – плесень, ор далеко не песнь |
|
97 |
Ащы сұраққа тұщы жауап күтпе |
На острый вопрос пресного ответа не жди |
|
98 |
Атаңның сақалына қарама, Айтқан мақалына қара |
Не смотри на бороды стариков, - любуйся ладностью их слов |
|
99 |
Кемеңгердің артынан көп ереді, Сүмелектің артынан сөз ереді |
За гением следует толпа, за пронырой плетётся молва |
|
100 |
Ақынның өлеңі өлмейді, Батырдың аты өлмейді |
Дело героя, да слово поэта останутся жить в течение столетий |
|
101 |
Қышыған жерден қол кетпес Қышытқы жерден сөз кетпес |
Трудно не чесаться, когда чесотка, чешется язык - не сдержится глотка |
|
102 |
Сөз — сабан, іс — дән. |
Слово — полова, дело — зерно |
|
103 |
Ішімдегінің бәрі тілімде, Тілімдегінің бәрі түрімде |
Что на душе выдаёт язык, что на языке выдаёт лик |
|
104 |
Жаман сөз — жанға кірген тікен. |
Дурное слово – заноза в душе |
|
105 |
Батырды шешен аттан түсіріпіті |
Златоуст сбил с седла седока |
|
106 |
Отыз тістен шыққан сөз, Отыз рулы елге тарайды. |
Слово из-под тридцати зубов выходит и до тридцати родов доходит |
|
107 |
Көз жетпеген жерге сөз жетеді. |
Не доведёт глаз, доведёт сказ |
|
108 |
Жаным десе жан семіреді. |
От словечка «душечка» полнеет душа |
|
109 |
Тіс — тілдің қамалы |
Зубы — забор для языка |
|
110 |
Жақсы сөз — жан азығы |
Разумная речь — пища души |
|
111 |
Ең тәтті де — тіл, ең ащы да — тіл. ең жұмсақ та — тіл, ең қатты да — тіл. |
Язык горек, он же - сладок, язык твёрд, он же – мягок |
|
112 |
Пышақтың өткірі жақсы, Сөздің қысқасы жақсы. |
Хорош острый нож, короткий сказ также хорош |
|
113 |
Сөзің қысқа болсын, Қолың ұста болсын |
Пусть руки будут искусными, а слова златоустными! |
|
114 |
Піл күшті, Піл күшті емес, тіл күшті. |
Всех сильнее слон, Но не сильнее слова он |
|
115 |
Құлаққа кірген суық сөз — Көңліңе барып мұз болар |
Холодное слово в ухо войдёт – достигнув души, превращается в лёд |
|
116 |
Көз көргенше ауыз батыр, сөйлеп қал |
Язык – смельчак, пока не видит глаз, пусть завершит свой сказ |
|
117 |
Көзі жаманның — сөзі жаман |
За дурным взглядом таятся слова с ядом |
|
118 |
Жаман сөз — жанға кірген тікен, Жақсы сөз — таптырмайтын ем |
Дурное слово — вонзившаяся в душу заноза, |
|
119 |
Ердің өзіне қарама, сөзіне қара |
Неважно каков на вид джигит, важнее, как он говорит |
|
120 |
Тілмен тікен де алады |
Язык и занозу вытащит |
|
121 |
Жыланның уы — тісінде, Адамның уы — тілінде. |
Яд змеи — в зубах, яд человека — в речах |
|
122 |
Шешеннің сөзі мерген, шебердің көзі мерген |
Острослов - словесный ас, у умельца меткий глаз |
|
123 |
Шешендік күші – шындық |
Сила острослова в правдивости слова |
|
124 |
Балық тілін бақа біледі |
Речь рыбы понимает жаба |
|
125 |
Іріген ауыздан шіріген сөз шығады. |
Разложившийся рот гнилые речи выдает |
|
126 |
Артында баласы қалса, – Көзі қалды де. Артында сөзі қалса, – өзі қалды де. |
Коль сына оставил после себя, -. знай: оставил зрак очей. Знай: оставил сам себя, - коль оставил смак речей |