Мұхит Мералыұлы (1841 – 1918)

Өнернама тарихында сирек дарақтың бірі сал Мұхит Мералыұлы еді. Ол - Баһадүр Әбілқайыр ханның ұрығы. Қаратай сұлтанның шөбересі.

Мәтінде бейнеленген ойлау формаларының сезімдік әсерін әуен арқылы арттырып, күшін өсіре түскен. Бұған оның қай шығармасы да толық дәлел.

Соның бірі – байтаққа жақсы таныс әйгілі «Зәуреш» әні. Қалың қарындасқа Ғарифолла  Құрманғалиевтің (1903 – 1993) орындауында тарап еді.

Зәуреш еліне дәріпті Медет есімді кісінің қызы екен дейді аңызға айналған дерек.

Обадан опат болған отыз ұлдан соңғы жалғыз тұяқ. Әкенің бар үміті, бар жұбанышы – Зәуреш-ті, өмірімнің шырағы болар деген. Тағдыр оны көп көреді. Ажал тырнағына ілінеді.

Саулы інгендей боздап келіп, суық қабірді құшақтап айтқан Медеттің сондағы сөздерін Мұхит кейін өлеңге айналдырып, зар – әнге қосқан дейді.

В истории искусствоведения особое место занимает редчайший талант, сал (бард, рапсод), - Мухит Мералыұлы. Он – потомок Бахадура Абылхайыр-хана. Правнук султана Каратая.

Свои философские мысли он умел мастерски передавать через музыкальные формы, при этом усиливая их эмоционально-чувственное воздействие. Свидетельством этого являются все его произведения.

Одно из них – известное многим знаменитая песня «Зауреш». Широкой публике хорошо известно её исполнение  Гарифуллой Курмангалиевым (1903 – 1993).

Народная легенда гласит, что Зауреш была дочерью известного человека по имени Медет.

Единственной дочерью, оставшейся в живых после смерти тридцати сыновей Медета, умерших от нашествия оспы. Отец надеялся на то, что она станет последней опорой его жизни. Но и ее унесла смерть в своях когтях.

Слова Медета, рыдавшего как дойная верблюдица,  и обнимавшего могилу дочери, говорят, Мухит впоследствие превратил в в траурную песнь.

                    «ЗӘУРЕШ»

Қарағым, сенің үшін елден келдім,

Баяғы өзің көрген жерден келдім.

Сен неге мен келгенде тебіренбейсің,

Иіскеп бір сүйейін деген едім.

Құланның түзде көрдім шоқырағын.

Қайыңның жаста көрдім жапырағын.

Сен қалған отыз ұлдан жалғыз Зәуреш,

Бір уыс бұйырмады топырағың.

Жақын дос бір-біріне сыр айтады,

Атасы баласына шын айтады.

Айрылып жалғызымнан қалғаннан соң,

«Көке» деп енді мені кім айтады!

Ойлап ем мен келгенде шығар ма деп,

Атаңның хал-ахуалын сұрар ма деп.

Қозғалмай өзгелерге жатсаң-дағы,

Орныңнан менің үшін тұрар ма деп.

5Рухың білген шығар келгенімді,

Оқыдым мінәжаттан білгенімді.

Басыңды мен келгенде көтермедің,

Жалғызым жаңа білдім өлгеніңді.

Қайғының жаңа жеттім қиынына,

Сел болды көзім жасы қойыныма.

Құшақтап қабіріңді біраз жаттым,

Еркелеп асылар деп мойыныма.

Сақталмас болат пышақ қын болмаса,

Өтірік неге керек шын болмаса.

Зарланып саулы інгендей мен келгенде,

Басыңды бір көтерші тым болмаса.

Сен едің таудан аққан бұлағым-ай,

Тағдырдан өміріңді сұрадым-ай.

Отыздан жалғыз қалған балам едің.

Шыныңмен кеткенің бе, шырағым-ай.

Көңілімді тұра алмадым елде тыйып,

Бір құлаш қалқам жатыр жерге сыйып.

Көзің бар жанарындай құралайдың,

Кім көмді бұл орынға көзі қыйып.

Отырмын әйет оқып аттан түсіп,

Шыдамай мезгіл-мезгіл қабір құшып.

Көрмесем бір сағат та төзбеуші едім,

Ғайып боп кеткенің бе қолдан ұшып.

Еліме Медет атым болды дәріп,

Кезінде айттым билік бұзып-жарып.

Таянышым ұзақ болмай сен де кеттің,

Сияды жалғыз басым қайда барып.

Дүние мына жалған кеттің қырын,

Пендеге кім де болса перзент шырын

Ажал оқ саған деген маған жетіп,

Алдыңда мен өлсемші үш күн бұрын.

Жайнаған жай тасындай көзің қайда,

Сыймадың қыз да болсаң қу маңдайға.

Көкеңнің еңіреп қалған халін білсең,

Күнінде қияметтің орын сайла.

Ақ бетің айдын көлдің алабындай,

Қасың бар молдалардың қаламындай.

Алдыңнан тағдыр құдірет жарылқасын,

Кешікпей мен де артыңнан барамын-ай.

                     «ЗАУРЕШ»

Дочь моя, я прибыл издалече,

думал же, что выбежишь навстречу.

Почему же ты не встрепенулась,

Не сожму уже в объятьях твои плечи?

В прошлом тридцать сыновей моих цвели,                    

Словно листья дерева-семьи,

оставалась только ты одна, Зауреш,

Не досталась же тебе даже горсточка земли.

С другом тайной делится друг свято,

Преподносит правду дед дитяти,

 Потерял последний свой последыш,

Кто ж теперь окликнет меня тятей?!?

Думал я, что выйдешь мне навстречу,

Что услышу твои радостные речи,

Хоть лежишь для всех ты неподвижно,

Чаял: для меня поднимешься сердечно.

Чувствуешь прибытие моё духом,

Как могу, молюсь тоскливо, сухо.

Осознал теперь лишь твою смерть,

Жизнь моя теперь уже – разруха.

В сердце горе воткнуто занозой,

словно сель, грудь мою залили слёзы,

долго я лежал, могилу обнимая,

оживления ожидая. Тщетны грёзы!

Нож ржавеет, если нет уж ножен,

Лгать негоже, правда горькая дороже.

Словно дойная верблюдица, реву я,

Подними ж головку, ежели сможешь.

Ты текла, как горный родничок,

Возродить тебя прошу я горячо,

Оставалась ты одна из тридцати,

Неужели вытек последний мой зрачок? 

Проявить не смог я беспристрастность,

Сажень лишь земли тебе досталась.

Кто же здесь закапывал тебя,

Где была их человеческая жалость?

Спешившись, сижу, шепчу аяты,

Иногда могилу сжав в объятьях,

Не увидел бы воочию её –

Не поверил бы в эту я утрату.

Я, Медет, здесь каждому известен,

Правил тут с достоинством и честью.

Потерял последнюю опору,

Так к чему мне слава и известность? 

Упиваемся детьми, как свежим соком,

Мнимый мир, ты мне вышел боком,

Чем забрать к себе мою дочурку, -

Взял бы ты меня с последним вздохом.

Словно молния, ты обжигала взглядом,

Не вместилась всё ж в земной порядок.

Если б знала ты мои страданья, -

Поместила бы меня с собою рядом.

Лик твой создан был озером для муз,

Брови – перья, что сбрасывает гусь.

Пусть судьба к тебе проявит благосклонность,

Я пойду вослед, недолго задержусь…