АҒАЙЫМНЫҢ АЛДАНЫШЫ / ДЯДИНЫ ЗАБАВЫ (БЕКЕТ КАРАШИН)

Бұл әңгімесіне автор халықаралық «Флорида Кон»  конкурстың лауреаты атағын (АҚШ, «FLORIДА», October 2011 №10 журналында жарияланған), сондай- ақ «Русский стиль» (Германия, 2013) халықаралық конкурстың лауреаты атағын, және Каверинский әдеби сыйлығын (Ресей, Псков-Мурманск, 2012 жыл) алды. Автор В.А.Каверин атындағы медальмен марапатталған.

Рассказ принёс автору звание лауреата междунаро-дного конкурса «ФлоридаКон», США (опубликован в журнале «FLORIДА», №10, October 2011), звание лауреата международного конкурса «Русский стиль» (Германия, 2013), а также звание лауреата международной  Каверинской литературной премии (Россия, Псков- Мурманск, 2012 год). Автор награждён  медалью  имени В.А.Каверина.

…Менің ағайым болды, әжемнің қызының куйеуі. Трактор айдаушы. Қысы-жазы аяғына үп-үлкен кир- за етік киіп жүретін. Ол біздің ауылдан он шақты шақырымдағы басқа қыстақта тұрды. Жазда ол пішен шабатын,  ал  қыста  шөптің  басын  сындырмастан дым  бітірмей  жататын.  Етіктерімен  қардың  үстіне зор  іздерін  қалдырып,  жаяулап  бiздiкiне  келiп  жа- тып алатын еді, тура демалыстағыдай ас ішеді және ұйықтайды

Менің   әке-шешем   ылғи   жұмыстарында   болатын, үйде біз әжеміз екеуіміз қалатынбыз. Зерiгу мен жұмыссыздықтан ағайым күлкілі  ермектердi ойлап табатын. Оның қиялы бай болатын, мысалы, менi өзінің аяғымен күрестіріп қоятын, ал оның аяғы пiлдікі секілді сондай зор, жуан және терісі қалың еді. Оны жеңу мүмкін емес еді.

Өзінің аяғының жеңісіне риза болған ол қарқылдап күлетін. Оның қарқылдаған дауысы айрықша әсер ететін. Ол қабырғаларды дірілдетіп, ұйықтап жатқан әжемді шошытып жіберетін, қорыққаннан оянып кет- кен ол, ұрыса жөнелетін:

- Бұл сен бе, албасты, адамға тыныштық бермедің ғой!

Албасты     түрік     халықтарының     мифологиясын- да құбыжық, әзірейіл дегенді білдіреді. Менің ағайымның сыртқы келбеті де сондай орасан зор, қорқынышты болды.  Тағы адамның өзі дерсің.

Ол  сонымен  бірге  мені  карта  ойнауға  үйретті.  Ол «Алты қағаз», ойнаудың шебері болды, оны жеңу мүмкін емес еді. Жеңілген ойыншының басына бас бармақпен шертілетін. Менің басымды шертіп- шертіп, ісіктен томпайып   кеткенше ойнайтынбыз. Оның әр түрлі алаяқтық  қулықтарды білетіні айқын болды. Ол бір жағы жұмыссыздықтан, бір жағынан еріккендіктен мені осындайларға үйретті.

Ол не дойбы, не шахмат ойнап білмейтін, не оқи, не жаза, бір нәрсе туралы әңгімелей алмайтын. Мен оны- сын одан Парагвай туралы сұрағанда бірден түсіндім.

- Барак-бай? – деп ол сол бойда қайталап сұрады да, ойланбастан былай деп жауап берді:

- Барақ деген шопанды білемін, біздің егістік қосымыздың арт жағында тұратын, бірақ оның бай екендігін білмеппін.  Оған байлық қайдан келген?!

Оның осындай жауаптарынан кейін онымен сөйлесу iш пыстыратын еді, бiрақ ол менiң әжеммен, яғни өзінің қайын енесімен оңашада қалғысы келмейтін, сондықтан менi өзiне бұғаулап ұстайтын.  Иә, тегi, оған ермек керек еді, ал ол тек мені, және сосын абза- лы біздің текемізді  ғана ермек ете алатын.

Алдымен текеге көк темекіні, ал кейін темекінің тұқылын тартуды үйреткені сонша, текені нашақорға айналдырып жіберді.  Біздің ауламыздың тазалығы әбессіз болатын – теке тек қана темекінің тұқылдарын емес, сонымен бірге темекінің бос қораптарын да теріп жеп, жұтып қоятын болды.

Теке таңертеңмен ағайымды күтетін, сосын оның басқан  ізімен  жүріп,  оның  тартып  тастаған  темекі мен  шылымдарының  қалдықтарын  тастаған  бойда бас салатын. Тең жартысы темекі тартатын қонақтар келетін болса шын жүрегімен қуанатындай еді. Ол темекіден семірді.

Жазда бүкіл үйде ұстаған мал далаға жайылымға жіберілетін, ал теке болса ауылдың қаңғыбасы бо- латын. Теке өзіне темекі өнімін жинау үшін әр түрлi кеңселер мен кәсiпорындардың алдында жүретін. Сөйтіп  ол  сойылудан  аман  қалып  жүрді,  өйткені оны барлығы мал емес, қора тазалаушы ретінде қабылдайтын.

Әжем текенің мiнез-құлығындағы  өзгерiстерге онша көңіл аудармағанмен, ағайымның маған жасаған мазақтарын кешіре алмады.

- Сен баланың басына не істедің, оның жарымес бо- лып қалғанын қалайсың ба? – деп    айқайлап қарт шешем оған бас салатын, - Үйіңе кет те, осындай құбыжыққа тәнін берген  басында миы жоқ өзіңнің әйеліңнің басынан шерт! – деп ол ағайымды да, өзінің қызын да сөгіп алатын.

Қайын   енесіне өкпелеген ағайым өз үйіне тайып

тұратын, ал оның артынан байланып қалғандай болған теке ілесетін, өйткенi оның қалталарын өз қорегінің тұрақты түрдегі көзі деп қабылдаған еді.

* * *

Күн сайын әжем таңертеңмен пеш жағатын. Кейде түтін тартпай қалғандықтан жоғары емес, түтін үйге бұрқырайтын.

- Шатырға шық, ана албасты тұрбаны тағы бітеп тастаған  секілді, - деп маған әжетайым тапсырма беретін.

Ағайым өзінің жаңа келісін салтанатты түрде жаңа әзілмен бастайтын: ол тұрбаны не болса сонымен, ескі пиманың тілімдерімен, жыртылған шүберектермен бітеп  тастайтын.    Ал  өзі  көршi  үйлердің    бiріне қашып кетіп, менің шатырға өрмелеп шыққанымды, үсті басым күйе-күйе болып, тұрбадан оның  тыққан қитұрқыларын шығарып жатқанымды бақылап оты- рып күлкіге батып, ішегі қатып отырған болуы керек.

Мұны одан басқа ешкім істеуі мүмкін емес, өйткенi айналадағы   жаңа жауған қардың үстінде тек қана

оның кирза етiктерiнің көлеміндей ғана із көрініп жатқан еді. Мұны оның артынан иті сияқты жабысып қалмай жүрген текенің іздері де куә еді.

- Бұл оның маған өкпелегендегі ашуын алған түрі,- деп түсiніктеме беретін әжем оның  бұл қылығын. Маған да оның жұмыссыз зерiгіп жүргені және бір нәрсені ермек еткісі келіп тұратындығы, оның өкпелегенінен де басым тұратыны  түсiнiктi еді.   Біршама уақыттан кейін әжем маған қарап былай бұйыратын еді:

- Бар, шақыр оны, қатып қалған шығар. Шай дайын болды. 

* * *

Ағайым кенттiң барлық iрi мекемелерiнде жала- қыларды беретін күндерiн бiлетін. Ол бұл күні карта ойнау  жорықтарын iске асыратын.  Ол қандай да бір жолмен жергiлiктi «ойынқұмарларды» өзінің құрған тұзағына  қағып түсіре алатын.

Мені өзімен бірге алып жүретін және бәріне мені өзінің тұмары, бойтұмары секілді   таныстыратын, ішінен менен «катранның» нағыз шебері шығады деп үміттенген шығар.   Ал теке болса сөз жоқ сол топқа жабысқан ерекше белгідей оған жабысып жүретін.

Бір ойыншының үйіне жиналып, тек ойнап қана қоймаймыз, әдеттегідей  ішіп-жеп жататынбыз.  Ол кезде «бураны» ойнайтын едік, бiреулер оны түйенiң еркегінің атауына ұқсап тұрғасын  ұлттық ойын деп те айтатын.

Күнделікті өмiрде сылбыр жүретін ағайым ойын кезінде шырайланып кететін. Оның жыны қозғандай немесе шығармашылық шабыты келгендей көңiл күйге енетіндей еді.  Оның    икемсiз зор саусақтары және жап-жалпақ алақандары асқан шебердiң нақышты аспабына айналып кететіндей еді.

Карталар оның қолынан шыбынның қантқа жабысқанындай айрылмайтын,  және де олар қант салғыштың үстiнен бықыған шыбындар секілді ұшатындай. Ол мұқият та адал араластырып жатқандай, ал өзі жекелеген карталардың орнын қажеттi жерлерге қойып үлгеріп, астан-кестеннін шығарып араластырғандай толық бей-берекеттік елес туғызып, картаның колодасын гармошкадай созатын.

Оның алақанынан колоданы кесу,  мойынға  арқан ілгенмен бірдей еді, - ол ептілікпен өзі бұрыннан келтіріп қойған түрге келтіре қоятын.

Бұдан басқа, ойынның алдында  оның бiрнеше жаңа колодаларды сатып алып, сосын оларды бір-бiрлеп бірде  инемен,  бірде  ұстарамен  асқан  шеберлікпен

«қырнай» отырып, зергелерше бедерлеп, қайтадан колодалардың қағаз қорапшаларына салып, оны алғаш фабрикадан шығарылғандай етіп қайтадан желімдеп тастайтынын тек мен ғана білетінмін.

Түріне қарасаң аңқылдақ, аңқау, қайырымды және до- бал миғұладай болып көрінетін оның қарсыластарына ойынға арнап қандай тосқауылдар құрып қойғанынан бейхабар болатын. Әріпті таяқ деп танып білмейтін ол колодадағы карталарды осылай ашық тұрған кітаптай оқитын.

Өзінің қарсыластарын жеңе отырып, ағайым жомарттық көрсететін - әрбіреуіне ұтылысының тең жарымын бөліп беріп, былай дейтін: «Айттым ғой мен сендерге - мені ұту сендердің қолдарыңнан келмейді деп», бұл ретте, табиғаттан ғажап жаратылған ойыншың  құпиялы  түрiне  ене  қалады.       Ерекше iрi қайтарылымдар, бұл турнирдің    қонақтарын қабылдаған үй иелеріне берілді.

Ұтысына риза болған ол маған әр түрлi сыйлықтар са- тып алып беретін. Теке де  ағайынан қарташылдардың темекiсінiң  тұқылдарынан басқа, сатылып алынған махорканың бiрнеше түйiншектерi түрiндегі сыйлы- ғын алатын еді.

* * *

Мен бесiншi сыныпты аяқтаған соң, ағайым менi жазғы демалыстың уақытында пiшен шабуға баруға көндірді.  Бұл ауылдық өмiр үшiн ерекше оқиға бо- латын!

Оның тракторының таңбасы - ДТ-74, шынжыртабан арқыраған керемет еді. Оған алты-жеті пiшен шаб- қыш тіркелетін,  ал бұл керуеннің барлығын зор тыр- науыштар аяқтайтын.

Тракторға және бұл тырнауыштарға арқасын беріп, тiркеушi лауазымындағы жұмысшы отыратын, менi де ағайым тіркеуші ретінде алған еді.

Тiркеушiнің міндеті мен қызметі қарапайым бола- тын. Тырнауышты пiшен шабқыштардың шапқан шөптері толғанша күтесің,    сосын       көтергiш құрылғының бауын жұлқып қаласың.    Бiздің  ар- тымыздан     нығарлайтын тетiктер келе жатады. Зор көлемдегі кірпіштерді еске түсіретін нығырланған шөп түйіндерін жию бұл автоматты түрде орап бай- лап, нығыздайтын. Бәрi қарапайым сияқты көрінетін, бiрақ дәл сондай қарапайым iс емес еді.

Жазғы ыстықта күндiз жұмыс iстеу мүмкiн емес болатын, бiрақ кейде жұмыс істеуге тура келетін. Трактордың     кабинасы     оттағы     темiр     күбiдей қызып кететін, ал трактордың өзі қозғалтқыш тетiктерiнiң  әбден  қызып  кеткендігінен  шиқылдап әрі  ыңырситындай  еді.  Жанармай  қайнап  кететін еді.   Тікелей күн сәулесінің астында терге малшы-нып отырған тіркеушіге шөпшапқыштан шыққан шаң жабысқаннан былғанып қалатын.

Негiзiнде пiшен шабуға таң сәріден тал түске дейiнгі уақытта   шығатынбыз. Содан соң бiзге дала қосында түскі ас береді, сосын бәрiміз ұйқыға кететінбіз. Шөпті жиі, тіпті түнде де жарық бергіштің астын- да   да      шабатынбыз.   Осындай   ауыр   науқанның қандай да бір жоғарыдан жіберілген жоспар арқылы басқарылатынын мен ол кезде қайдан білейін.

Біз шөпті шаптық, ал бізді ұйқы басты. Жұмыс үстінде еріксіз ұйықтап кететінмін. Менің ұйқымды  жұлып алған ағайым жерге құлата салып қабыраларымнан кирза етіктерімен ұрып ашатын. Мен өз қателігімді түсінгендіктен де оның соққыларына шыдамдылық танытатынмын. Өйткені ұйықтап қалсам отырғыштан құлаған мен жер тырмалағыштың астына, тіпті оның үстіне құлап кетуім мүмкін еді.

Бұдан    басқа, олар тарап түсірген, бірақ уақытында босатылмаған шөпті тығыздалып толып және түйінде- ліп шырмалып қалғандықтан қолмен шұқылап, алып шығып отыру керек болатын. Шұқылау керек етпейтiн қысып нығыздаған масса, қолды алып шығуға болды. Ал бұл жоспар кешіре алмайтын уақыт жоғалту еді.

Қорытып айтқанда, ағайымның соққылары өмірімді және жұмыс орнын сақтап қалу барысындағы лай- ықты алдын ала шаралар еді.

Алайда, бұл менің ар-ұжданым мен қадір-қасиетіме нұсқан келтіретіндіктен ішімнен: «Күте тұр, өсіп алайын, сенің кирза етік киген аяғыңды ғана емес, өзіңді көтеріп алып пілше жерге күрс еткізермін!» деп ойлайтынмын.   Әбден шаңға бөккендікен, тек көзім ғана жылтыраған мен пішен дайындаудан мемлекеттік жоспарды орындау үшін қайтадан трак- тор тырнауышына отыратынмын.

Қоста түскі және кешкi ас уақыты ерекше кез бола- тын. Тек сол кезде ғана барлығы, шалғышылардың, престеушiлердің, жүкшiлердiң шағын ұжымы бірге бас қосатын. Жоспар мен Кеңестің құлдарына әңгіме- дүкен және ойын-сауық қажет еді. Тракторшылар шеңбер құра отырып тамақ ішетін. Ұйықтардың ал- дында астарын бойларына сіңіру үшін оларға ермек пен күлкі керек еді.

Ағайым   шалғышыларға   басшылығын жүргізетін. Оның қабілеті тек қана     жұдырықтап төбелесуді ұйымдастыруға жететін. Тракторшылар өз тiркеушi- лерiн жекпе-жекке шығаратын.

Олар үшiн бiз төбелескіш қораздар немесе ит болған сияқтымыз.  Жекпе-жектен  қашу  немесе  сырғақтау тек күресушінің емес, оның бастық-тракторшысы үшін  де кешiрiлмейтiн қорқақтық және масқара бо- лып есептелетін. Бізді, гладиаторларша, амалсыз жағ- дайға қоятын.

Жекпе-жек күреспен басталып, төбелеспен аяқта- латын. Алайда алғашқы қан шыққанша жалғасатын. Көгерген көздер, сынған тістер, ұнға аунатқан котлет- терге, ұқсап  шаңға аунаған денелер...

Және де, ешкiм бұны  қатыгездiк деп қабылдамады! Көздері қыли және өздері кiр, қисық мұрын және тер сасыған  ағайлар тағыларша айтақтап, айғырларша тарқылдап,  бір-бірімізге бөлтіріктерше ырылдаған, тістескен, ызаланған  біздерді айыра бастайтын.

Мұндай   төбелестер бiз үшiн тiптi кәдiмгi күнделiктi iс болып кетті. Жеңiмпаздарды мақтайтын,  жеңiл- гендерді жұбататын, оларды жаңа жеңiстерге үмiттен- діретін.

* * *

Дала  қосында мен текенiң нашақорға айналуы және ондағы   ағайымның   рөлi туралы метаморфозаны барлығына  әңгiмелеп бердiм.

Әсiресе,   ол   соғыс   ардагерінің   жесірі,   балалары шексіз Кеңес одағының түпкір-түпкірінде жүрген, олардың өздерімен алып кеткісі келгендеріне көнбей, жыл сайын жаңартып, күйеуінің бейітін күтіп ұстап отырған, ошағының сақтаушысы, біздің аспазымыз Анастасияға  қатты ұнады.

Әрине, ағайым өзінің ажырамас серігі және тамыры ретіндегі текені өзімен бірге шөп шабуға алып кеткен болатын.

Шөп шабушылар егістікте болған кезде теке еістік қосында сандалып әрі көбіне аспазшының қасында жүретін.

Ал аспазшы болса шөп шабушылардың түскі асқа кел- геннен кейін ашық аспан астында астан кейін тартып, жер-жерге лақтырып тастаған темекі тұқылдарын және оның бос қораптарын сыпырмайтынына мәз еді.

Меніңше, теке де темекіден болған сыбағасына астың қалдықтарын және көкөністің қабықтарын қосып, оның ас мәзірін байытқан Анастасияға риза болған болуы керек.

Ағайым мен аспазшы құрдас, яғни жастары қатар болғандықтан дәстүр бойынша да, тіпті ылғи да әзілдесіп жүретін. Анастасиясының әзiлдерi ұтқыр, шымшыма болса, ал ағайымдікі көбіне тұрпайы, ал тіпті кейде дөрекі ұятсыз мінез танытып жататын.

- Сенiң марқұм күйеуiң, оның аруағы менi кешiрсін, фашистің омыртқасын үздi, бiрақ сенiмен айқасқанда өзінікін сындырған, - бұл сөйлем ағайымның Анаста- сиямен қақтығысындағы тұрақты желі болатын.

- Бұл ерлiк саған төніп тұрған жоқ, солярканың иісі және ешкінің жыны сіңіп кеткен, мына нашақұмардың жүнімен баттаса былғанған сені қандай әйел өзіне жақындатсын, - деп, оның қарсыласқан әрекетіне жа- уап беретін Анастасия.

- Иә, мен емес, оның өзi менiң артымнан қалмай жүрген, - деп шарасыздықтан сандырақтайтын  өзін ақтағандай болып  ағайым.

– Мен айтқым келгені, сен әлі күйіңдесің және басқа еркектердің де жонын сындыратын қауқарың бар. Саған төсектес болудан мен тiптi де бас тартпас едiм…

- Ал тұяқ серппей қаламын деп қорықпайсың ба? Сенсіз де менің көрпемнің астына кіріп, жанасқысы келетін қаңғыбас текелер жетеді. Өмірден өткен жұбайымның   рухын   арамдағым келмейдi, адамның бекзаты болатын,- дегенде аспазшының дауысында сағынышы байқалып тұратын.

- Сен қойшы сондайды, оған жердің астынан енді мү- йіз шықпас.

- Ия, оған шықпас, ал саған... Мында текенің мүйізіне жабысып, өзіңе кигізетіндей өлшеп әрі өзіңе таққың келетін сияқты ақсиып жүрсің, ал келіншегің болса кентте жүр...

Ағайым мұндай шаншу сөзге шыдай алмай, өзінің түнерген күдiктерімен және ойларымен  тұйықталып қалатын. Шамасы, аспазшыға   сөзге жеңілгеніне өкпелеп, сөз тартысында келесіде қалай кек алу керектігін ойластыратын  сияқты.

Бiр күнi ол  трактор үшiн бір бөлшекті қырнаушыға жондыру қажеттiгін сылтауратып, мені өзімен бірге алып кентке жол тартты.  Жолшыбай бiз қасапханаға кiрiп шықтық, онда ағайым мал союшылармен күбірлесіп, олардан бір кесек ет алды. Қайтар жол- да ол мысқылдап жымиып отырды, жүзінде ризалық қалыпы бар.

Анастасия кешкi ас үшін үлкен қазанға үлкендеу кесек- кесегiмен етті сала бастағанда, оған көмектескен бо- лып қазанның айналасында айналшықтап, сөйтіп өзі әкелген кесек етті қазанға білдіртпей салып жіберді.

Ауық-ауық ол сұқ саусағын ерніне апарып, басқа трак- торшылармен астыртын күбірлесіп жүрді.  Ет піскен кезде оны табақшаға салды, ал сорпаға бесбармаққа арналған қамырды және дәмдеуіштерді  салды.

Анастасия шебер тамақ дайындаушы болса да, оның малды мүшелеуден және анатомиялық білімі жоқ еді. Оның бесбармақты жеу кезінде белгiлi өлшемдер және лауазымдар бойынша еттiң кесектері мен сүйектерді мүшелеп тартудың  ұлттық дәстүрлерiн бiлмейтін.

Ағайым  онысын пайдаланып қалатын және ас мәзірі кезінде еттi ұсақтап және орта кесектерге турап және күнделікті  әзiлдерімен оларды тарататын.

- Мынау көз, оны біз бригадирге береміз, өйткені ол біздің ұжымның көреген қараушысы болсын.

- Ал тілді біз үндемес Ахметке береміз, себебі бригаданың жиналысында оның тілі шешендікпен жарып шықсын.

- Мынау төс, оны, куйеу бала,  сен ұстауың керек, өйткені ата-енең үшін      кеудеңді кере аласың, - деп майдан шылқыған кесекті біреуге беріп жатты

- Ал Анастасияға біз бүгін қабырғаның орнына «әйел бақыты» деп аталатын мына кесекті береміз, - кесек етке берген атауымен сенгіштік танытып жымиған Анастасияны бақытты етіп.

Ас және онда берілген үлестер желініп болған кейін, еркектер болатын қызықты күтіп, шылымдарын және темекілерін түтіндетті.

- Қалай, Настя, мен саған берген кесек ет дәмді бол- ды ма, - деп ағайым жағымпазданып әрі асқақтаған күймен сұрайтын.

- Ой, рақмет, құрдас, бәрі дәмді болды, еттің қай жерін бергеніңді білмеймін, бірінші рет «әйел бақыты» ту- ралы естіп тұрмын және ауыз тидім, деп жымиды ақкөңіл   Анастасия.

- Ал сен еттің қай бөлігін жегеніңді білесің бе?

- ???

- Әйелдер бәрінен де нені жақсы көреді, - деп есер- ағайым сілтеме сұрақ қоятын.

Анастасияның жүзінде жымиыстың орнында күдік пайда болып, өз кезегінде ыңғайсыз кейіпке айнала- тын.

- АҺ, сенi ме,  оңбаған, - деп айтуға үлгеріп, өгіздің тұқымдық көзін тоя жеген асқазанын босатуға далаға жүгірді.  Ал  оның  артынан  дастархандастардың дөрекі жұтқыншақтарынан шыққан жабайы күлкілері естілді.

- Жесiр әйелге де әйел  бақытын да ойлап қою  күнә емес екендігін меңзегім келді, - осындай көріністің қоюшысы болғандай риза көңілмен ағайым қарқылдады.

Ағайының бұл әзілі пәлендей зиянсыз болмай шықты,

-  Анастасия  бұл  қостағы  куәгерлердің  көздеріне ағайым қарқылдады. Ағайының бұл әзілі пәлендей зиянсыз болмай шықты, -  Анастасия  бұл  қостағы  куәгерлердің  көздеріне қарай алмастан, өзінің бұл шешімін басшылыққа түсіндірместен, кентке басқа жұмысқа сұранды.

Аспазшы кетіп қалғаннан кейін  теке  сүзеген әдет та- уып алды. Әрі ол кім өз сөзінде Анастасияның есімін атаса   соны барып сүзетін, лайықсыз әрі әдiлетсiз қылықтары  үшін   жамандық жасаушылардың сазай- ын таттырып, аспазшыға араша түскендей болатын.

- Текеңдi байлап қой, әйтпесе бiз оны бесбармаққа сойып саламыз, - деп шөп шабушылар қорқытқасын ағайым   текені   қазыққа   байлап   қойды,   арасында темекі тартатындардың үнемі отыратын үстелінің ай- наласын тазартып тұру үшін ғана босатып жіберетін.

Теке бiртiндеп тыныштана бастады, темекіге де және орамжапыраққа зар болып көгенделген  ол мүйізін ала жүгіруін де қойды.    Шалғышылардың өздері де Ана- стасиясыз қиындай бастағандай, ал оның ағайыммен күнделікті сөзбен ұстасуын тіпті де  сағынғандай.

Басқа аспаз тапқанша асты ас дайындаудан кімнің хабары болса сол дайындауына тура келді.  Сапасыз дайындалған асқа көңілдері бітпеген қалғандары күңкілдесіп, бәрінен бұрын   ағайымның жасаған ұятсыз қылығы үшін сөгетін.

Ағайым мұндай кiнәлауларға төзбедi де күндердiң бiр күні  кентке тайып тұрды. Анастасияны оның  қалай көндіргенін   ешкім білмейді, бірақ ол оны кері алып кел-ген болатын.

Анастасиясының  қайтып  келуі  кеңінен  тойланды - ағайым өзінің кінәсін жою үшін өзімен бірге екі жәшік арақ алып келді.

Дала қосында орасан зор той   болды.  Арақ өзендей тасыды, тiскебасар да ақтарылып жатты. Мас болған шалғышылар, кәдiмгi қарапайым әзiлдерін айта жүріп, шексіз даланы  өздерінің  алғашқы қауымдық қарқылдарымен жар қылатын. Бұл жерде де ағайым өзіне ермек таппай қоймады.

- Сендер қашанда жастарды өзара күрестіріп қоясыңдар, ал өздерің күресу қолдарыңнан келмей ме, әлде күштерің жетпей ме? – деп қозып отырған еркектердің тобына ол өзінің ұранын тастады. Алғашында тыныштық орнады, әркім бұл ақпаратты өздерінше қорытып жатқан секілді.

- Ол қалай? – деп біреу топтың ішінен сұрақ қойды,

- жұдырықпен күш сынасамыз ба, әлде күресеміз бе?

- Күрестен бастаймыз, - деп бірден жауап берді ағайым, - кім менімен жекпе-жекке шығады?

Қайтадан тыныштық орнады. Тракторшының алып денесіне өзара көз салып, мұның өзін-өзі өлтіруге ба- румен бірдей деп шешкен секілді.

- Сенімен тек қана  Анастасия үйлеседі, - сен өзің айтып жүрсің ғой ол еркектердің жонын сындыруға шебер деп, - бір мұрынбоқ әзілмен құтылып кеткісі келіп.

- Ал, олай болса, бір біріңмен күресесіңдер, ал мен төреші боламын, - деп, хабарлады ағайым, алдын ала бәрі осылай болатындығын біліп алғандай.

Менің қамқоршыммен күреспейтіндіктеріне қуанып кеткен топ дуылдасып келісімдерін бері.

- Ақмет, шық, шалғыншылар тобының өкілі боласың, сен де, күйеу бала, шөп байлаушылардың  бригада- сын масқаралама, - деп менің ағайым басқару тетігін қолына ұстап үлгеріп.

- Жарайды, жақсы, - деп үндемес айтып үлгерді, және ортаға шықты.  Күйеу бала да, маған әлі күнге дейін кімнің күйеу баласы болғаны белгісіз, пайда болған аренаға  ол шықты.

«Қазақша-күрестің» ережесі қарапайым, - қарсыла- сыңның белбеуіне жабыс, ал ол сенікіне жабысуы ке- рек, - және де қолыңнан келсе оны құлат.

Айқаса қалды. Айналғанда,  аспанға шаң көтерілді. Көрермендер, жанкүйерлер екі лагерьге бөлініп, дауы- стап айқайлап, айтақтап жатты. Үндемес Ақмет күйеу баланы жерден жұлып алды да, кеудесімен денені жа- ныштап, жерге гүрс еткізіп лақтырып жіберді. Жеңіл- ген күрескер де өз өлермендігін көрсетті.

- Бұлай болмайды, мен дұрыстап ұстап үлгермедім, қайтадан   күресеміз, - деп ызаланған дауыспен айқа- йлап жіберді.

- «Жығылған күреске тоймайды», - кәдуілгі далалық мәтелмен раунды қорытындылай отырып, естен кет- пестей болатын оқиғадан дәмеленіп отырғандай, төрешінің кезекті шешімін жариялады: «Мейлi солай- ақ болсын, күрессе, күресе берсін!»

Ахметке қарсыласының жекпе-жекке   шақыруы мен ойынның төрешілерінің шешімін қабылдаудан басқа ештеңе қалмады. Бірақ бұл жолы күйеу бала өзін ше- бер күресуші  ретінде көрсете білді.  Ахмет әзірге икемсiз оқталып құлаштап соғайын деп жатқанда, күйеу бала қарсыласының әлде көкiрек тұсынан, әлде шап тұсынан мықты соққы жасады. Үндемес тек уhiлеп үлгердi және сол жерде ауырсынып бүк түсіп қалды.

- Соққы дұрыс болмады!- топтағылар айқайлай бастады.

- Ер-азаматтың қасиетті жеріне!

- Жоқ, iшке тура тиді!

- Егер iшке болса, онда мен өзімдегі «әйел бақытын» кесіп берейін, мейлi Анастасия сендерге түскі асқа пiсiріп берсін! – деп бір  сөз тапқыш шырылдады.

- Бiз сендердің шабылған шөптеріңді ғана емес, өздеріңді де  жаныштап тастадық!

- Олай болса шығыңыз, бірге бір шығыңдар! – деп отқа май құйды ағайым. Ұрыс бастала кетті...

Жекпе-жекке еттері үйренген әрі жиі бола бермейтін жағдайды   сүйсіне   бақылап   тұрған      тіркеушілер және олардың жәрдемшілері де тек тұра алмай, өз бригадаларының абыройларын қорғауға  табанда тап бердi.

Топтың ашынған ырықсыз сезімі жұғып кетті ме теке де оларға қарай шапты,  өзінің сүзеген мүйiздер қайта есіне түскен болы керек. Тек қана Анастасия аузын ашып, не жасау керектігін, және кiмге не қылатынын бiлмей тұр.

Өзінің арандатушылық әрекетінің шындыққа айналып бара жатқанына  мазасызданған ағайым төбелеске өзі араласып, қолына іліккендерді шеңберден олай да, бұлай да лақтыра бастады. Олардың барлығының үстінен төнген Кинг Конг секілді, жекпе-жекшілерді екі қолымен  қаңбақша лақтырды.

- Болды! Қойыңдар! – деп арашалаудан әбден тер басқан әрі ентіккен ол бақырып жіберді. Топ  тыныш- танып, қандарын және терлерін жуып, сүртiп жат- ты. Анастасиясының сасқалақтаған түрi татуласан кейіпке  ауысты.

Тек қана,  теке тыныштана алмай жүрді,  тағы бiреуді сүзiп жiберуге ұмтылыс жасап жүр, оны тосыннан ұйымдастырылған көріністің қоюшысы мен төрешісі мүйізінен ұстап, келесі жаққа лақтырып жібермей тұрғанда,  ұстап байлап қойды.

Бәрі тынышталған кезде, үстелді айнала отырып, татулықты нығайту үшін тартып отырғандай шылым- дарын бұрқыратты.

- ЕҺ, керемет демалдық, - деп біреу болған оқиғаны қорытындылады.

-  Иә,  ата-бабаларымыздың  дәстүрі  әлі  ұзақ  өмір сүреді

- Сен бүлік шығарғанды айтасың ба?

- Жоқ, мен басбұзарлық пен жұдырықтасып төбелесудің жайын айтамын.

- Иә, шапшаң ұрып, тез ес  жидық.

- Ал онда ән салайық,  - деп Анастасия барлығының ортақ көңіл-күйіне араласты.

- Степь да степь кругом… - деп созды ол, ал бұл еліктіріп әкететін әннің сөзі мен сазы есінде қалғандар қайырмасына қосылды. Барлығына ән салған хордың дауысына  желден  жайқалған шөп, және де  кешкi оқиға мәнісіне қаныққан батып бара жатқан қоңыр қызыл күн де қосылғандай әсер етті.

* * *

Шөп шабуға мен каникул кезінде ағайым аяқ асты- нан қайтыс болып кетпей тұрғанда тағы да бір-екі рет барған болатынмын.

Ол өмірден өткенде әжем былай бұйырды:

- Олар бұл өмірде жұптарын жазбай жүретін, енді ана өмірге бірге кетсін, - ас беруге текені сойыңдар.

Әрi-берiден  соң  оған  тиісті  заттардан  ешкімге көлемі жағынан шақ келмейтін кирза етіктері ғана қалды. Оны мен ағайым ана дүниеде де шөп шабуды жалғастырып жүрсін, текеге темекінің тұқылын жеп қана емес, сонымен бірге карта ойынын үйретсін деп, ішіне шөпшапқыштың сынған тісін, ескі карттың  ко- лодасын, тіпті шауып тастаған текенің мүйіздерін са- лып оның бейітіне апарып тастадым.

Бұл   адамның барлық өмiрлiк жолы және өмірге қызығушылықтары    оның соңғы баспанасы тұрған жерге із қалдырған осы етікке сыйып тұрғандай.

…Был у меня дядя, муж дочери моей бабушки. Тракторист. И зимой, и летом носил огромные кирзовые сапоги. Жил в другом селении, в километрах десяти от нашего посёлка. Летом он работал на сенокосе, а зимой волынил и бил баклуши. Притопав к нам пеш- ком по зимнему снегу и оставив на нём огромные следы своих сапог, отлёживался, ел, да спал, как на курорте.

Родители мои были всегда на работе, дома оставались мы вдвоём с бабушкой. От скуки и безделья дядя придумывал потешные забавы. Фантазии у него были ограничены, например, заставлял меня бороться с его ногой, а была она, как у слона, такая же огромная, толстая и толстокожая. Перебороть её было невозможно.

Довольный победами своей ноги надо мной, он хохотал. Хохот его был потрясающим. Он сотрясал стены, пугал спящую бабушку, которая, просыпаясь от страха, ругалась:

- Это  опять ты, албасты, не даёшь людям покоя!

Албасты в мифологии тюркских народов – чудище, чудовище.Таким же чудовищно огромным и страшным на вид был дядя. Йети, да и только.

А ещё он научил меня играть в карты. В картах он был докой, выиграть у него было невозможно. Играли «в дурака» на «щелбаны», - щелчки пальцами по голове. Играли до тех пор, пока моя голова не разбухала от шишек. Выяснялось, что он знал разные шулерские трюки. От безделья и скуки он обучил меня и этому.

Ни в шашки, ни в шахматы он играть не умел,   не умел ни читать, ни писать, ни рассказывать о чём-то. Это я понял сразу, когда пытался расспросить у него, где находится Парагвай.

- Барак-бай? – Переспросил он, и тут же, не задумываясь, отвечал: «Знаю чабана по имени Барак, живёт за нашим полевым станом, но не знал, что он бай. Откуда у него богатство-то взялось?!»

После таких ответов беседовать с ним было скучно, но он не хотел оставаться наедине со своей тёщей, то есть с моей бабушкой, поэтому приковывал меня к себе. Ему нужна была потеха, а потешаться он мог только надо мной, да ещё, пожалуй, над нашим козлом.

Козла он приучил потреблять махорку, а потом и окурки, да так, что превратил его в наркомана. Двор наш был чист до неприличности - козёл подбирал, жевал и проглатывал не только окурки, но и пустые табачные пачки.

Он ждал с утра дядю, чтобы ходить за ним по пятам и хватать налету остатки выкуренных папирос и сигарет. Радовался от души, когда в доме появлялись гости, добрая половина которых были курящими. Он жирел от табака.

Летом весь домашний скот отправлялся на выпас в степь, а этот был поселковым бродягой. Шёл к раз- личным конторкам и предприятиям, чтобы собирать свой никотиновый урожай. Так он избегал участи быть зарезанным, ибо все воспринимали его не как животное, а как дворника.

На перемену в поведении козла бабушка особого внимания не обращала, но дядиных измывательств надо мной простить не могла.

- Ты что сделал с головой ребёнка, хочешь, чтобы он стал слабоумным?! – с криком набрасывалась на него бабка. – Иди к себе домой и щёлкай по головушке своей  жёнушки, под черепом которой вряд ли есть мозги, коль не видели ни зги, когда выдали своё туловище за такое чудище! – поносила она и дядю, и свою дочь.

Обиженный на тёщу дядя отчаливал к себе, а за ним увязывался и привязавшийся к нему козёл, так как его карманы воспринимал как постоянный источник своего пропитания.

* * *

Ежедневно по утрам бабушка затапливала печь. Но иногда из-за отсутствия тяги дым валил не в небо, а в комнаты.

- Поднимись на крышу, кажется, этот албасты опять закупорил трубу, - давала мне задание Ба.

Своё новое появление дядя венчал триумфальным приколом: он забивал трубу, чем придётся, кусками от старых валенок, тряпьём. А сам смывался куда-то за соседние дома, видать, хватался от уморы за живот, наблюдая, как я, вскарабкавшись на крышу и обмазываясь сажей, вытаскиваю из трубы его проделки.

Никто другой этого сделать не мог, так как на свежем снегу были видны только единственные по размерам на всю округу следы его кирзовых сапог. На это указывали и следы копыт козла, который прилип к нему, как собака.

- Это он возмещает свою обиду на меня, - комменти- ровала эту потеху бабушка. Мне тоже было понятно, что безделье, скука и желание забав брали верх над обидой. Через некоторое время, обращаясь ко мне, она приказывала:

- Иди, позови его, замёрз, наверное. Чай уже готов.

* * *

Дядя знал дни выдачи зарплат во всех крупных за- ведениях посёлка. В эти дни он совершал картёжные рейды. Ему каким-то образом удавалось сбить в игровой круг местных «катал».

Брал меня с собой и представлял всем своим талисманом, оберегом, но в душе,  наверное, надеялся, чтобы из меня вышел мастер «катрана».  А козёл цеплялся к нему, как само собой разумеющийся атрибут компании.

Встречались, как правило, в доме какого-то игрока, где можно было не только поиграть, но и перекусить, выпить. Играли в то время в «буру», кто-то называл её даже национальной игрой по аналогии с обозначением  верблюда, самца-производителя.

Флегматичный в обычной жизни дядя во время игры преображался. В него вселялось настроение наподобие бесовского возбуждения или творческого вдохновения. Его, казалось бы, неуклюжие огромные пальцы и широченные ладони превращались в изящные инструменты виртуоза.

Карты липли к ним, как мухи к сахару, и летали так же, как рой мух над сахарницей. Он растягивал колоду, будто гармошку, якобы тщательно и  добросовестно тасовал карты, создавая иллюзию полного хаоса в месторасположении отдельных карт, а сам же складывал их в нужную комбинацию.

Подрезать колоду с его ладони было всё равно, что надевать себе петлю на шею, - он ловко создавал кажимость изменения расклада, а сам же при помощи «вальтировки», т.е. обратной подрезки лишь пальцами одной руки, приводил колоду в то положение, которое уже заранее заготовил.

Кроме того, только я один знал, что он перед игрой покупал несколько новых колод, а затем скрупулёзно «коцая» их по одной, то иголкой, то бритвой, иначе говоря, нанося крап, снова складывал в бумажные футляры для колод, заклеивая вновь и придавая им первоначальный фабричный вид.

Противники по игре даже не ведали, какие чертовские засады подготавливал им на вид простодушный, наивный, добрый и неотёсанный мужлан. Так он играл, читая колоды, как открытые книги, хотя прочитать настоящие книги, ему было не суждено.

Обыграв своих соперников, дядя проявлял невидан- ную щедрость – возвращал каждому ровно половину его  проигрыша,  приговаривая:  «Предупреждал  же, – со мной играть бесполезно, а вы не верили», при этом напустив на себя таинственный вид осенённого божественным даром игрока. Особо крупные возвраты доставались хозяевам, которые принимали гостей этого турнира.

Довольный выигрышем он покупал мне различные дары. В накладе не оставался и козёл, который кроме окурков картёжников, получал от дяди подарок в виде купленных по этому случаю нескольких свёртков махорки.

* * *

После окончания мною пятого класса дядя уговорил меня поехать с ним во время летних каникул на сенокос. Огромное событие для сельской жизни!

Марка его трактора – ДТ-74, гусеничное ревущее чудище. К нему цепляли шесть или семь сенокосилок, а весь этот караван замыкали огромные грабли.

Спиной к трактору и лицом к этим граблям сидел прицепщик, на должность которого и взял меня дядька.

Операции и функции прицепщика были примитивны. Жди, пока скошенная сенокосилками трава не наполняла грабли, а потом дёргай за верёвку подъёмного устройства. За нами шли прессовочные механизмы. Они, подбирая эти кучи сена, прессовали, автоматически обвязывая проволокой эти сжатые сенные комки, напоминающие собой кирпичи огромных размеров. Вроде бы всё просто, но не так просто было на деле.

В летний зной работать днём было невозможно, хотя иногда и приходилось. Кабина трактора накалялась, как железная бочка на огне, а сам он визжал и стонал от перегревов механизмов двигателя. Закипало топливо. Прицепщик,  сидящий под прямыми солнечными лучами, обливаясь потом, к которому липла пыль от косилок,  превращался в грязное месиво.

В основном выходили на сенокос в предутреннее время, работая до полудня. Затем на полевом стане нам давали обед, после которого все погружались в сон. Косили часто при свете прожекторов и по ночам. Откуда мне было знать, что такая тяжелейшая страда управлялась каким-то планом, спускаемым сверху.

Мы косили сено, нас же косил сон. Невольно засыпал на рабочем месте. Сон прерывался тем, что дядя, вырвав меня и повалив на землю, бил по рёбрам своими кирзовыми сапогами. Я прекрасно понимал свою оплошность и терпеливо сносил побои. Ведь, уснув и упав с сиденья, я сам мог попасть под грабли или в них.

Кроме того, сено, вычесанное ими, но не освобождённое вовремя, плотно набившись и переплетаясь узлами, представляло собой спрессованную массу, которую надо было выковыривать, вытаскивать руками. А это есть потеря времени, которую план простить не мог.

Словом, побои дяди были уместной профилактикой по сохранению жизни и рабочего места.

Но, тем не менее, они оскорбляли честь и достоинство, и я думал про себя: «Подожди, вот вырасту, тогда повалю не только твою ногу вместе с кирзовым сапогом, но и тебя грохну оземь, как слона!» Покрытый пылью, сквозь которую светились лишь глаза, я снова садился за грабли, чтобы выполнять госплан по заготовке сена.

Особым временем на стане было время обеда и ужина. Ведь именно тогда собирались вместе все микро- коллективы косарей, прессовщиков, грузчиков.  Рабам плана и социализма необходимо было общение и зрелище. Приняв пищу, трактористы садились в круг. Чтобы переварить её перед тем, как заснуть, необходимы были забавы и потехи.

Верховодил косарями дядя. Замыслов опять же у него хватало только на то, чтобы устраивать кулачные бои. Трактористы выставляли на поединки своих прицепщиков.

Мы были для них словно бойцовые петухи или собаки. Уклонение или отлынивание от поединков расценивались как   непростительная трусость и позор не только для бойца, но и для его босса-тракториста. Нас, словно гладиаторов,  ставили в безвыходное положение.

Бои начинались с борьбы, заканчивались драками. Но до первой крови. Подбитые зенки, выбитые зубы, расквашенные носы, обвалявшиеся в пыли, как котлеты в муке, тела…

И никто не воспринимал эти явления, как жестокость! Косоглазые и грязные, кривоносые и потные дяденьки улюлюкали, как варвары, ржали, словно кони, растаскивая нас, озлобленных,  рычащих, вцепившихся друг в друга волчат.

Эти повседневные драки стали для нас обычным делом, даже привычкой. Победителей хвалили, побеждённых утешали, вселяли в них надежду на новые победы.

* * *

На полевом стане метаморфозу с превращением козла в наркоманы и дядюшкиной роли в этом я рассказал всем.

Особенно она понравилась нашей поварихе Анастасии, вдове ветерана войны, дети которой разбрелись по разным уголкам необъятного Союза, а она, не поддавшись уговорам поехать с ними и оставшись одна в наших краях, превратила себя в хранительницу очага и могилы мужа, которую она ежегодно обновляла и ухаживала за ней постоянно.

Разумеется, козла, как своего неразлучного спутника и приятеля, дядя   забрал с собой и на сенокос.

Пока косари были в поле, он болтался на полевом стане и большую часть времени проводил в общении со стряпухой.

Она была довольна тем, что ей не приходилось подметать окурки и пустые сигаретные пачки после нашествия косарей к обеденному столу под открытым небом, за которым они после трапезы курили, а окурки швыряли, куда попало.

Козёл, по-видимому, был тоже доволен, так как Анастасия разнообразила рацион его питания, добавив к никотиновым порциям остатки пищи и кожуру от овощей.

Так как дядя и повариха были курдас, т.е. ровесниками, то традиционно и постоянно перешучивались. Шутки Анастасии были остроумны, с перчиком, но у дяди они  чаще носили плоский, а порой принимали грубовато сальный характер.

- Твой покойный муж, да простит меня его прах, сломал хребет фашисту, но в боях с тобой надорвал свой, - эта фраза была устойчивой фабулой дядиной перебранки с Анастасией.

- Тебе этот подвиг  не грозит, какая баба подпустит к себе, коль от тебя несёт запахом солярки, смешанной с козлиным духом, обляпан шерстью этого наркомана, - парировала его выпад Анастасия.

- Да, не я, он сам увязался за мной, - беспомощно лепетал в своё оправдание дядя.

– Я просто хотел сказать, что ты ещё в соку и состоянии ломать хребты и другим мужикам. В постель к тебе даже я бы не отказался…

- А откинуть копыта не боишься? И без тебя хватает вокруг бродячих козлов, норовящих протиснуться ко мне под одеяло. Не хочу осквернять память о супруге своём,  благороднейшим был человеком, - скрипела тоска в голосе поварихи.

- Да брось ты,  ведь у него рога под землёй уже не вырастут.

- У него-то не вырастут, а вот у тебя… Скалишься тут, держась за козлиные рога, будто примеряешь и хочешь напялить их на себя, а твоя-то жёнушка в селе...

Такой укол дядя не выдерживал, замыкался в себе, своих угрюмых подозрениях и думах.  Видимо, затаив на повариху обиду, он размышлял, каким же образом взять реванш за своё поражение на словесном ристалище.

Однажды он под предлогом необходимости сточить у токаря какую-то деталь для трактора поехал в посёлок, взяв и меня с собой. Попутно мы посетили скотобойню, где дядя, перешёптываясь с забойщиками, приобрёл у них какой-то кусок мяса. Всю обратную дорогу он ехидно улыбался, изображая на лице довольную мину.

Когда Анастасия закладывала мясо большими кусками в огромный котёл  на ужин для бригады, он тоже крутился вокруг казана, якобы помогая обязанностям поварихи, тем самым тайно, подложив, в него и доставленный им самим кусок.

Временами он заговорщически перешёптывался с другими трактористами, прикладывая указательный палец к губам.  Когда мясо сварилось, его выложили на поднос, а в варево положили тесто для бешбармака и приправу.

Анастасия хоть и была стряпухой, но животноводче- ских и анатомических знаний у неё не было. Она не знала и национальных традиций раздачи кусков мяса и костей во время приёма бешбармака по определённым критериям и рангам.

Дядя воспользовался этим и во время приёма пищи сам разрезал мясо на мелкие и средние куски и раздавал их с обычными шутками и прибаутками.

- Вот глаз, его мы дадим бригадиру, чтобы всегда был зорким смотрителем  нашего коллектива.

- А язык мы отдадим молчуну Ахмету, чтобы его прорвало красноречием на собраниях бригады.

- Вот грудинка, его ты, зятёк, обязан взять, чтобы за тестя и тёщу мог грудью встать, - всовывал он лоснящуюся от  жира кусок кому-то.

- А Анастасии мы сегодня вместо ребра вручим этот кусок под названием «женское счастье», - уже самим названием осчастливив доверчиво заулыбавшуюся Анастасию.

Когда блюдо и все его порции были съедены, мужики задымили папиросами и сигаретами в предвкушении потехи.

- Как, Настя, вкусным был кусок, которым я наделил тебя, - вкрадчиво и торжествующе спрашивал дядь- ка.

- Ой, спасибоньки, курдас, было очень вкусно, не знаю, какая это была часть туши, впервой слышу о «женском счастье» и  впервые попробовала,  - улыбалась простодушно Анастасия.

- А знаешь, какую часть туши ты съела?

- ???

- Ну, что больше всего любят женщины, - задавал ей наводящий вопрос дядя-проказник.

По лицу Анастасии, сменяя улыбку,  пробежало сомнение, в свою очередь, сменившееся конфузной краской.

- Ах ты, негодяй, - только и успела выговорить повариха, как тут же побежала в степь опустошать желудок, набитый источником  бычьего  плодородия. А вслед раздался гром варварского смеха, испущенный грубыми глотками сотрапезников.

- Хотел намекнуть этой недотроге, что вдове не грех позабавиться женским счастьем, - самодовольно гоготал постановщик этого спектакля.

Не такой уж безобидной оказалась эта дядина забава, - Анастасия не в силах была смотреть в глаза сведителей этой подставы, попросилась в посёлок на другую работу, не изложив начальству причину своего решения. То есть попросту не пожаловалась на дядю.

После отъезда поварихи козёл обрёл привычку бодаться. Причём он бодал тех, кто в своих речах называл имя Анастасии, будто заступался за неё и наказывал заговорщиков за неблаговидный и несправедливый поступок.

- Привяжи своего козла, а то мы пустим его на бешбармак, - угрожали косари, поэтому дядя привязал его к колу, отпуская на волю лишь для того, чтобы он подчищал пятачок вокруг стола, постоянное место курильщиков.

Козёл постепенно угомонился, перестал пускать в ход рога, будто понял, что на привязи жизнь у него не капуста и не табак. Да и самим косарям без Анастасии стало туго, а без её ежедневных с дядей словесных состязаний и  вовсе скучно.

Пока искали новую повариху, готовили те, кто как-то был знаком с кулинарией. Но остальные, недовольные качеством приготовленных блюд, ворчали и больше всего корили дядьку за его слишком плоскую выходку.

Дядя не выдержал этих упрёков и в один из дней подался в посёлок. Никто не знает, как он уговорил Анастасию вернуться назад, но это произошло.

Возвращение Анастасии было отмечено с широким размахом - дядя привёз с собой не только её, но и два ящика водки, чтобы загладить свою вину.

На полевом стане был устроен грандиозный пир. Водка лилась рекой, закуски было также вдоволь. Захмелевшие косари, изрыгая обычные простецкие шутки, оглашали бескрайнюю степь своим первобытным хохотом. И тут дядя, не удержался, чтобы не придумать новую забаву.

- Вы всё время сталкиваете меж собой молодь, а самим посостязаться в удали и силе слабо? – бросил он клич в толпу возбуждённых мужчин. Сначала наступила пауза, каждый переваривал информацию по-воему.

- А как? – решился спросить кто-то из толпы, – на кулаках или будем бороться?

- Начнём с борьбы, - тут же ответил дядя, - кто выйдет один на один со мной?

Снова наступила пауза. Примерившись к гигантской фигуре тракториста, видимо, каждый решил, что это предприятие подобно самоубийству.

- С тобой может сладить только Анастасия, - ты же сам говоришь, что она мастер ломать хребты мужикам, - хотел отделаться шуткой какой-то сморчок.

- Ну, тогда будете бороться меж собой, а я буду арбитром, - заявил дядя, как будто он заранее знал, что так и произойдёт.

Обрадованная тем, что с моим шефом им бороться не придётся, толпа дала своё шумное согласие.

- Ахмет, выходи, будешь представлять команду косарей, и ты, зятёк, не осрами бригаду прессовщиков, - уже успел взять бразды правления в свои руки мой дядя.

- Жарайды, хорошо, - выговорил молчун, и вышел в круг. Зятёк, правда, до сих пор мне не ведомо, чьим он был зятем, тоже вышел в центр образовавшейся арены.

Правила «казакша-курес», борьбы по-казахски, просты, - хватайся за пояс соперника, а он должен схва- тить твой, - и вали его, если сможешь.

Схватились. Закружились, поднимая пыль к небесам. Зрители и болельщики, разделившись на два лагеря, громко кричали, улюлюкали. Молчун Ахмет ловко оторвал зятька от земли и, поддав тело грудью, бросил, грохнув оземь. Побеждённый оказался настырным малым.

- Так не пойдёт, я не успел, как следует, зафиксиро- вать хватку, будем биться на кулаках! – кричал он возмущённо.

-   «Жыгылган куреске тоймайды», - «не насытить борьбой поверженного», - комментируя итог раунда обычной степной поговоркой и, видимо, предвкушая незабываемое зрелище, дядька, вынес свой очередной вердикт арбитра:  «Так и быть, биться, так биться!»

Ахмету ничего другого не оставалось, как принять вызов своего визави и решение рефери. Но на этот раз зятёк проявил себя как умелый кулачный боец. Пока Ахмет неуклюже замахивался, чтобы ударить по-крестьянски наотмашь, затёк нанёс противнику сильнейший удар в область то ли солнечного сплетния, то ли в пах. Молчун только охнуть успел и тут же согнулся от боли.

- Нечестный удар! – закричали в толпе.

- По мужскому достоинству!

- Нет, попал прямо в живот!

- Если в живот, то я готов отрезать своё «женское счастье», пусть Анастасия сварит её вам на обед!  - визжал какой-то остряк.

- Мы отпрессовали не только ваше скошенное сено, но и вас!

- В таком случае выходите, стенка на стенку! - Подлил масла в огонь дядька.

… Понеслась лихая сеча,

до нокаутов, увечий,

появись там Джеки Чан – отвезли б его к врачам!

И не место было там

даже злобным секачам!

Уже прошедшие опыт боёв и восторженно наблюдавшие за необычным зрелищем прицепщики и подсобники прессовщиков, тоже не удержались и тут же бросились защищать честь своих бригад.

Заражённый агрессивным инстинктом толпы ринулся в неё и козёл, вспомнив вновь про свои бодливые рога. Только Анастасия стояла, раскрыв рот, не ведая, что ей-то осталось и кому, что досталось.

Встревоженный нешуточными последствиями своей провокации в битву  вмешался и дядя, отшвыривая и вышвыривая из круга  каждого, кто попадался ему в руки. Возвышаясь над всеми, как Кинг-Конг, он двумя руками отбрасывал бойцов, словно они были пёрышками.

- Болды! Баста! – вспотев и запыхавшись от разборки завалов, в конце концов, заорал он. Толпа угомонилась, отмывала, вытирала кровь и пот. Ошеломлённый взгляд Анастасии сменился на умиротворённый

Только козёл не мог угомониться, и всё норовил боднуть ещё кого-то, пока и его, взяв за рога, не отбросил в сторону сценарист и арбитр этого импровизированного представления.

Когда все успокоились и, усевшись вокруг стола, задымили куревом, мне показалось, что кто-то пустил по кругу трубку мира.

- Эх, славно отдохнули, - итожил кто-то происшедшие события.

- Да, традиции предков ещё долго будут жить, - размышлял другой…

- Ты имеешь в виду потребление бузы?

- Нет, я говорю о бузотёрстве и удали кулачных боёв.

- Да, резво побились, быстро протрезвились.

- А давайте теперь споём, - подладилась к общему настроению Анастасия.

- Степь, да степь кругом… - затянула она, а напев подхватили те, кто как-то знал слова и музыку этой чарующей песни. Всем показалось, что к поющему хору присоединились колыхающиеся на ветру травы, и насыщенный от вечерних происшествий багряный закат.

* * *

На сенокос во время каникул я ездил ещё пару раз, пока дядя скоропостижно не скончался.

Когда он умер, бабушка повелела: - Они были неразлучны на этом свете, пусть уйдут вместе и на тот, - зарежьте козла на тризну.

Через некоторое время из его принадлежностей остались лишь кирзовые сапоги, непригодные по размерам ни для кого. Их-то я отнёс на его могилу, вложив в них сломанный зуб сенокосилки, колоду старых карт, да отрубленные козлиные рога, чтобы дядя и на том свете продолжал косить сено, научил козла, не только есть окурки, но и картёжной игре.

Весь жизненный путь и круг интересов этого человека вместились в эти сапоги, отпечатавшие свой последний след на месте его последнего пристанища.