СИЗИФ ТУРАЛЫ СКИФТIҢ АҢЫЗЫ / МЫСЛИ СКИФА О СИЗИФЕ (БЕКЕТ КАРАШИН)

«Аңыздар біздің қиялдарымызда шындыққа айналу үшін құрылады» Альбер Камю «Сизиф туралы аңыз»

1

Сизиф туралы аңыз көпке белгiлi, сондықтан тек оның фабуласын қысқаша еске саламын…

Сизиф ол кезде қылмыспен бірдей болып келетін, Құдайларға құрметпен қарамағандықтан, тiрi қалғысы келіп, өлім жазасынан қашуға дейін барып, өмiр сүргісі келіп жанталасқандықтан құдайлар оны таудың басына зор тасты мәңгi домалатуға үкім шығарады, ол жерде тасты ұстап қалуға күші жетпей және шарасыздықтан төмен қарай қайта құлдилайтын.

Сөйтіп бәрi қайтадан басталатын. Қорыта айтсақ, Сизиф бітпейтін шырғалаң еңбекке мәңгі байланған еді.

Жаhаннамдағы сизифтікіндей еңбек туралы әңгiмелей отырып, Камюдің пікірі бойынша, Камюдің өзiнің эссесінен басқада жоқ, сондықтан аңыздың жалғасының бұл бөлiгi елестету және қиял үшiн белгiлi бір қызығушылық туғызады.

Камюді сизифтікіндей еңбектi ғажап тұтастай бере алды және қайғылы нұсқасын суреттей отырып нандырды. Оның Сизифі өз жағдайының барлық жайсыздығы мен қайтпастығына қарамай батыр болып саналады.

Ол Бейнет пен Қайғыға душар адам болғандықтан бәрін басынан өткере отырып осындай Рухқа ие болады, құдайлар оның талайын мәңгі анықтап бергендіктерін, оны тағдырмен жалғыз қалдырғандықтарын түсініп Көзi ашылады.

Мұндай жағдайды ұғыну оның тағдырына деген мұндай тәртiпке Жек көру түріндегі оның қарсылығын туғызады, бұл Сизифтің құдайлардың орнатқан тәртіптеріне биiктен қарауға мүмкіндік береді. Адами қасіреттің таусылмайтын ағынында, қасіреттен басқа ештеңе мүмкiн еместей көрінсе де, оның қуануға қабiлеттi еді.

Мәңгi азап шегуiне душар еткен тағдыры немесе құдайлардың бұйрығы одан теріс айналып, оны өзiмен өзiн қалдырғанына Сизиф бақытты.

Жаратушы күш жасаған, жаратушы секілдіге ұқсас, тіршілік етуге тәуелсiздiк пен бостандық ала отырып, өзінің жасаушысынан бөлектелген, Сизифте, құдайлардың тәртібіне өзінің тәуелді болуынан тәуелсіз болғанына, құдайлардың оған «еріксіз бостандық» ұсынғандарына қуанады.

 Камюдің аңызды түсiндiрмесінде Сизифтің бостандығы шын емес, жорамалданған бостандықты көрсететін болып шығады.

Бостандық жолында талай кезеңдер өтетін болса да, оған деген қажеттiлiктi ұғыну бұл әлі бостандыққа қол жеткізу деген сөз емес.

Бостандық берілмейді, ол сонымен бiрге адамның әрекеттерінің жалаң қорытындыларынан тұрмайды. Адамның нақты әлемге қатты құштарлығын жеңуіне бағытталған, Ерiктiң әсер етуі көмегімен, нақты тәжірибелік әрекеттердің қажеттiлiгі жолынан адамды азат ету нәтиже-үдерісi шын бостандық болып шығады.

2

Бұл тұрғыдан алғанда осы аңызды басқа арнада түсiндiруге болады…

Ендеше, Сизифті құдайлар жазалаған. Камю «еш пайдасыз және ешқанай үмітсіз таусылмайтын жұмыстан асқан жаза жоқ» деп сендірген болатын.

Бiрақ адамның тағдырында мүлдем бітпейтін, қажетсіз және үмітіз нәрселер болуы мүмкін бе?

Егер берілген оқиғаның желісінен ой туындатсақ, қойылған сұраққа жалпы алғанда оңды жауап берілмесе –аңызды пайымдауда күтпеген бетбұрыс туындайды.

Мұндай көзқарас іс жүзінде Сизифтің қиындыққа душар болған және жанынан безген субъект емес, керсінше Оптимист екені көрінеді.

Ол күндердің күнінде өзінің аса жалықтыратын және пайдасыз еңбегінен тұратын шырғалаңды үзіп, бәріне әлемде үмiтсiз және амалсыз жағдайлар мен тәртіптер жоқ екенін дәлелдеп береді.

Сизиф көптеген әркеттердің нәтижесінде алған Білімі оған Үміт пен Сенім беру үдерісінің арқасында, бір тастың шексіз қолданыста бола беруі мүмкін емес, өйткені ол өрге өрмелетуден сансыз үйкелiстерге ұшырап, төмен құлдилау кезінде уатылып мiндеттi түрде көлемі кішірейеді, түйіршікке дейін, ең соңында тозаңға айналатыны туралы қорытынды жасар еді.

Сизиф байланып қалғандай болған тас қалай тозаңға айналса, оның мойнынан да құдайлардың қарғысы өзімен-өзі кетіп қалады деп үмiттенедi.

Ол сонымен бірге уатылып қалған тастың орнына құдайлар басқа тасты ауыстырмайды деп үміттенеді, өйткені тек құдайдың емес, тіпті адами сот та бiр қылмыс үшін екi рет жазаламайды. Мұндай үміт тек қана Сизифтің күшіне нір беріп қойған жоқ, сонымен бірге оның бiр қалыпты еңбегiне әлдебiр шығармашылық шырай берді деп ойлау керек.

Бұл орайда Сизиф тасты таудың басында ұстап қалмағанына қынжылмай, қайта төмен қарай гүрсілдеп зымырап бара жатқанына қуанды, одан басқа құлағанда қаттырақ бүлінсін деп өзі де итере бастады деп елестетуге тұрады.

Тасты физикалық дене емес, метафизикалық ой деген қисыны бар дерек, нақты емес, бейнелi түрде, мұнда ешқандай да мағынаға ие болмайды.

Сизифтің бүлiктi әрекеті мұндай жағдайда тағдырға қарсы душар болушының торығуы емес, адамның Бостандық алуына үміттенген Сенім болып табылады.

Ал Сизифтің өзі сандырақ емес, нағыз Батыр бола бастайды. Мұндай Сизиф өзімен Ажалсыздыққа қарсы және ғайыптан өмiр аясына қайта келу мүмкіндігіне адамның мәңгi Нанымын бейнелейді. Оның Бостандығы айласыздық, мағынасыздық және үмiтсiздiктерге көнбес Рухтың Жеңiс әнұраны болып табылады.

Мен Сизифті душарлықтан құтылып, мейлі уақытша және шапшаң өтіп кететін болса да адамзат әлеміне қайтып келе алатына сенiмді ретінде қалдырамын.

«Мифы складываются для того, чтобы их оживляло наше  воображение»     Альбер Камю «Миф о Сизифе»

1

Миф о Сизифе известен многим, поэтому лишь вкратце напомню его фабулу…

Сизиф, за непочтительное отношение к богам, равное по тем временам преступлению, неуемную жажду жизни, дошедшую до попыток избежать смерти, был приговорён богами, навечно вкатывать на вершину горы огромный камень, который он не в силах был там удерживать и который неизбежно обрушивался вниз.

И всё начиналось сначала. Таким образом, Сизиф был обречён на труд, представлявший порочный круг.

Рассказов о сизифовом труде в преисподней, по утверждению Камю, нет (кроме эссе самого Камю), по- этому эта часть продолжения мифа вызывает определённый интерес для воображения и фантазии.

Камю удивительно цельно выжал и разыграл трагический вариант  сизифова труда. Его Сизиф, при всей абсурдности и фатальности своего положения, - герой.  

Им его делает Дух, посредством которого он, пройдя через Страдание и Скорбь обречённого человека, приходит к Прозрению того, что боги раз и навсегда определив его участь, оставили его один на один с Судьбой.

Осознание этого факта вызывает в нём отрицание существующего положения в форме Презрения к судьбе, что позволяет Сизифу возвыситься над установленным богами порядком. В бесконечном потоке человеческого страдания, казалось бы, ничего, кроме страдания не допускающего, он способен радоваться.

Сизиф счастлив оттого, что судьба или воля богов, обрекая его на вечное мучение, отвернулась от него, тем самым, предоставляя его самому себе.

Подобно тому, как творение, созданное демиургом, отчуждается от своего создателя, приобретая независимость и свободу существования, так и Сизиф, радуется тому, что он уже независим в своей зависимости

от воли богов, что лишая его свободы выбора, боги предоставили ему «свободу без выбора».

При такой трактовке мифа у Камю выходит, что свобода Сизифа носит характер мнимой, а не действительной свободы.

Осознание необходимости не есть ещё свобода, хотя представляет веху на пути к ней.

Свобода не даётся a priori, она в то же время не есть голый итог человеческих действий. Действительная свобода есть вечный процессо-результат высвобождения человека из пут необходимости, посредством влияния Воли, реальных практических действий, направленных на преодоление жёсткой привязанности человека к объективному миру.

2

В этом отношении данный миф можно интерпретировать в иной плоскости…

Итак, Сизиф наказан богами. Камю утверждал, что

«нет кары ужаснее, чем нескончаемая работа без всякой пользы и без надежд впереди».

Но разве в человеческой судьбе бывает что-либо абсолютно бесконечное, бесполезное и безнадёжное?

Поставленный вопрос, если, исходя из индуктивных данных опыта, ответить на него, в общем, и отрицательно, - вызовет неожиданный поворот в толковании мифа.

С этой точки зрения дело представляется таким образом, что Сизиф не обречённый и отчаявшийся субъект, а Оптимист.

Он надеется на то, что когда-нибудь разорвёт порочный круг своего крайне нудного и бесполезного труда и докажет всем, что безнадёжных и безвыходных ситуаций и положений в мире нет.

Надежду и Веру в это ему придаёт Знание, полученное в результате многократных действий, в процессе которых Сизиф неизбежно сделал бы вывод о том, что один и тот же камень не может использоваться бесконечно, ибо он, подвергаясь многочисленным трениям от движения вверх, расщеплению и раскалыванию при скатывании вниз, непременно уменьшится в размерах, дойдя до комочка и, в конце концов, до пылинки.

Сизиф надеется на то, что как только камень, к которому он как бы привязан, сотрётся в пыль, так сразу с него будет автоматически снято проклятье богов.

Он к тому же надеется и на то, что боги не заменят стёршийся камень новым, ибо не только божий, но даже человеческий суд не наказывает дважды за одно и то же преступление. Надо полагать, что надежда пи- тала не только силы Сизифа, но и придавала его монотонному труду некий творческий характер.

В этом плане стоит вообразить, что Сизиф не только не огорчался тому, что не может удержать камень на вершине горы, а скорее радовался грохочущим скачкам его вниз, более того, что он сам его подталкивал, дабы придать его падению более разрушительные последствия.

Тот возможный факт, что камень мог быть не физическим телом, а метафизической идеей, не реальным, а символическим, не имеет здесь никакого значения.

В таком случае бунт Сизифа против судьбы питается не отчаянием обречённого, а Верой надеющегося на Освобождение человека.

Сам же Сизиф становится не абсурдным, а что ни на есть настоящим Героем. Такой Сизиф олицетворяет собой вечную Веру человека в Бессмертие и возможность возврата из небытия в лоно жизни. Его Освобождение   есть Гимн Победы мятежного Духа над безысходностью, бессмысленностью и безнадёжностью.

Я оставляю Сизифа, уверенный в том, что он, прорвавшись сквозь обречённость, сумел вернуться в человеческий мир, даже если этот возврат был временным и скоротечным.