"АЙҒА ТІККЕН КӨЙЛЕК / ПЛАТЬЕ ДЛЯ ЛУНЫ" - Райхан Алдабергенова
|
АЙҒА ТІККЕН КӨЙЛЕК Әлде орта ғасырлардың ұстасына арналған тігіншілік кәсіп жөніндегі нұсқаулық
Баяғы заманда бір шығыстағы шаһарда атақты тігінші тұрыпты. Қарт кісі өмірін тұтас сүйікті кәсібіне арнаған көрінеді.
Бәлкім тігіншілік кәсібі бар жігерін талап еткеннен болар, не отбасын құрып, не балалы-шағалы бола алмапты.
Ертеден кешке дейін қолынан ине мен қайшы түспеген, ал тігінханасында неше түрлі матаның кесінділері үйіліп жатқан екен. Нәп-нәзік, күннің көзіндей жарқыраған қытай атласы, судай төгілген дамаск жібегі, алтын және күміс араластырып тоқылған кинхаб деген үнді баршыны, бұқаралық жарқын икат, асыл византиялық аксамит, жұп-жұқа шаламөлдір кәсей, муслин, жылтылдаған құпиялы венециялық барқыт.
Үйдің қабырғаларын жағалап, үйіліп жатан зығыр, бөз, сиса, жұқа шұға, бедерлі тафта, мамықтай жеп-жеңіл және жылы гималай кашемирі, жұмсақ, ауадай салмақсыз пашмина бумалары. Қарт ұста бұның жөнін тани білетін адам болған.
Төбеден шоқ-шоқ болып салбырап тұрған жақсылап өңделген бұлғын, қаракүзен, сусар, құндыз, жанат, қара сұр және сары түлкінің терілері. Лық толған, қақпағы ашық сандықтардан түрлі-түсті таспаның, оқа ызбасының, зерлі жіптің орамалары, асыл тастан, маржаннан, кәріптастан, көннен, сүйектен, седептен жасалған түймелердің қорымы, дайын киімді әшекейлейтін буда-буда алтын және күміс тиындар мен айылбастардың байламы төгіліп тұр.
Осы қаланың ең атақты және де атағы онша биік емес те әйелдері, қолы шебер, оларды нанғысыз аруға айналдыратын ұстаға киімге тапсырыс беруді зор құрмет деп есептеуші еді.
Жүдеуі мен арығы дем арасында толық пішінді көрініп, жуаны күтпеген жерде шыбықтай болған беліне қайран қалып, қортығы өзін биік және сұңғақ бойлы боп сезінетін. Әрқайсысы жаңа киімін өлшеп көріп, тігінханадан қуана, көзі жаудырап шығатын көрінеді. Ғажап ұстаның атағы, оның тіккен таңғаларлық сәнді киімдері туралы елдің сөзі көпшілікке кеңінен тарапты.
Үлпілдеген жас қыздар да, жасы келген әйелдер де, тіпті бүкшиген кемпірлердің өзі өткен-кеткен ажарлығының титтей тамшысын аз болса да кері қайтарамын деген үмітпен қаланың жан-жағынан лап беріп ұстаның тігінханасына ұмтылатын болыпты. Қарт тігінші ешқайсысының өтінішінен бас тартып көрмеген екен.
Шаршамастан алдына келген әйелдердің өлшемін алып, өткір, жаттыққан көзімен жақсы жағына ерекше көңіл бөліп, ал кемшілігін айлалы іс-әрекетпен түрлі пішім, бүкпе әлде басқа-басқа ендірмемен жасыру ол кісіге түкке тұрмайтын көрінеді.
Тәулік бойы басын жұмыстан бір көтермей, күмәнсіз сұлулықты туғызған адам болған деп айтсақ артық болмас. Еңбекқор ұста тұрған шаһар арқылы көптеген түрлі ғажайып тауарға толы керуендер өтіп тұрады екен.
Шығыстан батысқа, батыстан шығысқа жібек мата, баршын, түрлі кілемдер, әскери жабдық, алтын, күміс, асыл таспен тиелген түйелер тізбегі ары-бері шұбырып жатады. Базарлар дүниенің жан-жағынан жеткізген жат жердің жемістеріне, қоладан, теріден, былғарыдан, күйіктастан жасалған бұйымдарға, шәй, күріш, кәріптас, маржан, тамаққа қосатын татымдылықтарға, бал мен қантқа толы. Барлығын атап өту тіпті мүмкін де емес. Ертеден қараңғы түскенше асып-тасып қайнап жатқан сауда.
Күн сайын сансыз керуен сарайларға Қытай, Византия, Үндістан, Самарқаннан, алыстағы Еуропадан тауар тасыған саудагерлер, саяхатшылар қажылыққа бара жатқан адамдар, тақуа кісілер, сопылар, әртүрлі шытырман оқиға іздеуші жанкештілер барып орналасады. Соғдыдан келген байсалды көпестерді қарт ұста әбден жаттыққан көзімен ұзын, тізесінен төмен түскен шекпендері арқылы ажырататын. Жеңі білегіне таман қатты тарылып, оның жиегі киімінің екі өңірімен бірдей сәнді таспамен өңделген.
Шекпендерінің астынан тік жағалы, белбеумен буып қойған, ұзындығы тізеге дейін жететін ішкі жейделерінің етегі көрінеді. Оның да етегімен екі жағындағы тілігі ашық түсті көркем жолақпен әшекейленген. Шалбарының екі енді матадан құралған кең балағын өкшесіз жұмсақ былғары етікке салып қойған. Шошақ төбелі бас киімдерінің ұшынан шашағы салбырап тұрады.
Ел саудагерлердің арасындағы ең айлакер және ептісі деп арабиялық көпестертерді санайтын. Олар Таиф алқабынан әкелген былғары, мейіз, алыстағы отандарының шегінен тыс жерлерде жоғары бағаланатын құрма, алтын құм, құйма күміс, йеменнің хош иісті заттары, дәрілік өсімдіктерімен сауда жасап жүргендер.
Бұларды алыстан узын ақ жалабия деген жейделерінен тануға болады. Бастарында гутра - үлкен орамал, оны төбелеріне икаль атты бұрама таңғышпен бекітіп қойған, ал орамалдың шеті арқаларында ұзынынан салбырап жүреді.
Көпестер онымен жол-жөнекей бетінің төмен жағын бүркеп, ыстық пен суықтан, жел мен құмнан сақтанады. Қарт тігінші үшін алыс та, жақын да аймақтардан келгендердің киімінің ең майда бөлшектеріне дейін қалдырмай аңғарып жүру әдетке айналған.
Үндістандықтарды белін мата белбаумен буған кең, дхоти деген шалбарларына, ұзындығы тізеге дейін жететін шервани деген пенжегіне қарап айыру қиын емес. Дастар әлде пхета деп аталатын үп-үлкен сәлделерін базардағы қарбаласқан у-шудың арасында алыстан байқауға болады.
Венециалықтардың бастарында қалпақ, үстінде тізеге ғана дейін жететін, етегі тар шалбарын сәл ғана жапқан жұмсақ бүрмелері төмен төгіліп тұрған кең шаршы жамылғы киім. Аяқтарында шұлық пен ірі шаршы тоғамен ашекейленген былғары туфли.
Өздері алшаң-алшаң басып жүреді. Сатып алушыларды дүкеніне айғайлап шақырып, өзара ерекше безілдеп сөйлегенде, бірде-бір сөзін ұғу мүмкін емес. Саудагерлердің көбісін ұста кісі жақсы танушы еді. Әрқайсысы оған алдымен алып келген тауарларының ең жоғары сапалысын ұсынуды міндет көретін. Қарт кісі сауда жасау жағынан әккі адам еді. Осы мол дүниенің арасынан өзіне керектіні ерекше міншілдікпен таңдайтын.
Жазғы жылы түндердің бірінде тігінші кісі белін жазбай, ханның жалғыз сүйікті қызының көйлегінің етегіне алтынмен булаған таспаны жапсыра тігіп, көңілін қалдырмайын деп әр тігісін орнына ынталанып қондырып отыр еді. Ісіне әбден беріліп, ашық терезеден сығалағанын Айды байқамай қалды.
- Қайырлы түн, ұстаз ағай! – деп Ай бір көңілді, тау бұлағындай сыңғырлаған дауыспен амандасты. Артына бұрылып, жаңа ғана туған жап-жас Айды көрді. Аялы, қоңырқай көздері ашық түннің жарық жұлдыздарындай жарқырап күлімдегенде ақ маржандай тістері жылт ете қалды.
- Армысың, қызым! - деп ұста бірде-бір қимылымен таң болғанын сездірмей, сыпайы түрде жауап берді.
Ай терезеден сырғып кіріп, сандықтың ішіндегі толып тұрған тұрлі-түсті байлыққа әбден мәз болып қарап, шетіне отыра қалды. Бөлмеге Айдың шат күмістей нұры төгіліп, сәнді маталардың игілікті түс реңкі бұрынғыдан да қанық және бейнелі болып өзгеріп кетті.
- Не деген әдемі! - деді Ай сыбырлап, жіңішке, икемді саусақтарымен тамаша моншақтарды, таспалар мен көптеген түймелерді араластырып отырып. Оның шыбықтай белін екі мәрте буған әсем белдікше титтей ғана жылтылдаған жұлдызшалардың жиынтығынан құрастырылған екен. Олар да иесі құсап мәз болып қарт тігіншінің шеберханасына тесіле қарап бірімен бірі жымыңдасып қояды.
Айдың кішкентай нәзік аяғында зеңгір аспан түсті жеңіл етік. Биік өкшелері гауһар тастан жанылған, ал жіптіктей тобығын айдың шуағынан тоқылған жылтыр ызбамен тартып буып қойған.
- Аспандағы жұлдыздарға осыншама ғажап нұр шашып, үлгі көрсететің сен екенсің ғой? - деді күлімдеген ұста Айға сүйсіне қарап.
Ай үндемей көзін төмен түсіріп еш жауап берген жоқ. Осындай жағдайда не деп айтуды білмеді, себебі ол ақпейіл, аңқау және өте жас еді. Жауаптың орнына еркелеп, томпиған ернін бұртитып: - Маған дүниедегі ең әдемі көйлекті тігіп беріңізші! - деп сап еткізді.
- Қызым-ау, ол саған не үшін керек? - деді ұста оның мінсіз әлпетіне, өзінің нұрынан тоқылған, өте жарасып тұрған қарапайым көйлегіне аң-таң болып. - Сен былай да бұ дүниеде бәрінен асқан сұлусың ғой?
- Қыз бала қашан да болса өз келбетіне риза болушы ма еді? - деді Ай жаудыраған аялы көздерін таңдана ашып. - Мен одан да керемет сұлу болғым келеді. Естігенім, сіз тіпті ұсқынсыз қызды да аруға айналдыратын көрінесіз.
Ойпырай, мен үшін еш нәрсе істей алмағаныңыз ба? Түнгі аспанда жұлдыздардың арасында жүзіп бара жатқанда адамдар үн шығармай таңырқап қарап қалатын, бәрінен де артық көйлек тігіп берсеңіз. Өтінемін... - деп екі қолын кеудесіне қысып жалынып қарады.
- Айтқаның болсын, қарағым, мақұл. Қай матадан көйлек қалайсың? - деп көнген ұста қолындағы ханшайымның киімін былай қойды. - Білмедім, - деп нәзік иығын сәл көтерді, - мен жақында ғана тудым ғой, әзір өзім таңдай алмаспын. Ақыл берсеңіз. Мені қандай көйлек жайнататын екен? Сіз оны жақсырақ білетін шығарсыз?
Біраз ойланып тұрып, ұста үлкен бумадан аспан түсті көгілдір муслиннің кесіндісін суырып алды да:
- Мына өзің көріп тұрған маталар сенен басқа кез келген қызбен әйелді әсем қылуға жарайды, - деді.
- Неге? - деді өкпелеуге дайын тұрған Ай, үлпілдеген ұзын кірпіктерін жыпылықтатып.
- Себебі сені әдемілейтін мата емес, керісінше өзің қай матаны болса да аса көркемді қылуға жаратылған жансың. Ал, балам, қалағаның болсын. Онда сені мына жұп-жұқа муслин мөлдір бұлттай бұркеп асқан аруға айналдырады. Өзіңдей жап-жас бикешке тек осындай киім келісті болар, - деп саусағындағы жүзікті шешіп алып, саңылауынан муслинді өткізіп жіберді.
Мата жүзіктен мөлдір судың ағыны құсап сырғып өтіп, ұстаның қолына жеп-жеңіл, салмақсыз толқындай қона қалды. Таңданған Ай қуана орнынан ұшып тұрып, неше рет алақан соқты.
- Менің ойымша біз саған қыздардың қарапайым қынама бел қосетек көйлегін тігуіміз керек сияқты. Сенің келбетіңді мінсіз, көзге айқын қылып көрсететін. Жеңінің шетін, жағасы мен етегін екі қатар көпірген желбіршекпен әшекейлейміз де, оны маржанмен қаптап, молынан күміс жіппен кестелейміз. Бұндай көйлекті киген қыздар өзін емін-еркін сезінеді.
Осы қаланың дуалының арғы жағында жатқан алыстағы менің туған кең даламда еркін халық тұрады. Ондағы сен сияқты жас қыздар атты ерттеп, шексіз жазықты кезіп, желмен жарысып шабуды біледі.
Көптен бері ұмытылған өткен-кеткенін, туған анашын, апасын, әпке-сіңлілерін қайта еске алып ұста мұңданып күрсінді. Баяғы бала кезінде тағдырдың жолы осы қалаға әкеліп еді. Енді жергіліктердің арасында қадірлі, өз орнын тапқан адам болды. Тек түсіне көк жайлау, туған қонысы, балалық шағы жиі кіруші еді.
Есінде қалғаны: күннің ыстығы құрғатқан көз жеткісіз дала, емін-еркін жайылған жылқылар, шапқанда желді сілкіндірген сансыз тұяқтарының дүбірі, бозторғайдың әні, желмен тараған жусанның ащы иісі, бала кезінде әлдилетіп ұйықтататын шегірткенің бітпес шырылы, даланың биік және ашық аспаны, шаңыраққа жымыңдап сығалаған сансыз жұлдыздар.
Осыдан талай жыл бұрын жау шапқынының салдарынан қаулаған өртпен ойранның ортасында еңіреп жылап отырған кішкентай баланы отіп бара жатқан сауда керуендерінің бірі өзімен бірге жол-жөнекей ала кеткен болатын. Шаһарға келген бетте ол бір жалғыз жан, қартайған сарт тігіншінің көзіне түседі.
Еділдің жағасына дейін жетіп, олжалы сауда жасап жүрген бұқарлық саудагерден ол кісі балдырғанды аяп сатып алады. Шал баланы өз ұлындай бағып-қағып, кәсібінің бар болған әдісін қолдануды үйретіп өсіреді. Асырап алған әкесінің тағдырын қайталап, ұста тігіншілікпен айналасып, дәл әкесі құсап жалғызбас қалады.
- Не деген тамаша! - деп Ай шыр ете қалды, - Сонда мен осы көйлекті киіп бұлтқа отырып алып, аспанда шабуыма болады екен ғой? - Әрине, бұндай көйлекті байтақ даланың адал, батыл және рухы мықты қыздары ғана киеді - деді ұста келісіп, - отанымның аспанында жүзіп бара жатып, менен сәлем айтуды ұмытпа. - Сөзсіз, міндетті түрде. Маған осының бәрі ұнай бастаған сияқты, - деп Ай шыдамсызданып орнынан ұшып тұрды. - Аспанда әрдайым көшіп жүремін ғой, ендеше мына киім өте орынды болғаны.
Айды жан-жағынан айналып өтіп, мінсіз асқақ келбетіне тағы да үңіліп қарап, біраз үндемей, бір кезде шал былай деді:
- Енді мен мына көгілдір барқыттан қыздың қысқа қамзолын тігуім керек. Ол сені көптеген бұлт табындарын қуалаған даланың ызғырық желінен қорғайтын болады. Қамзолдың алдыңғы бойын күміс жіппен кестелеп, аздап майда седеп моншақ қосамын. Болған істі інжумен әшекейлеп, барқыт пен жібектен тігілген белбеумен сәндетіп қоямыз. Солай, қызым.
Тағы бір айтарым, мен былай деп ойлап тұрмын. Бұндай әсем киімге тағы бірнеше зат қосуымыз керек сияқты.
Мыспен қапталған шағын сандықшаны ашып, екі жіңішке, ұзын барқыт таспаны шығарды. Таспалардың бойына бекітілген маржан және інжу тізбектерімен аралас күміс тиін, түйіндіктер тамылжыған дыбыс шығарып сылдыр ете қалды.
- Бұндай әшекейлерді шашбау дейді, - деп түсіндірді тесіліп қараған Айға, - бұрымыңа қосып өргенде, қап-қара, жібектей төгілген әсем қалың шашыңа ерекше көңіл аудартады.
- Қазір, осы жерде өре салайыншы? - деп тынышы кеткен Ай орнынан ұшып тұрды. - Жо-жоқ, балам, - ұста басын шайқады, - сендей сүйкімді жап-жас жанға бөтен адамның алдында шаш жалбырату жараспас. Өзіңнің құрбыларың бар ма? - Аспандағы жұлдызшалардың барлығы менің құрбыларым.
- Соларға өргізерсің, - деді қарт ұста, - аспан аясында шашбаудың құбылжыған сылдыры артыңнан ілесіп, көз тиюден, біреудің жаман ниетінен қорғап жүреді. - Сосын сандықшасын қайта ашып, айсырғаны алды. Жіп-жіңішке, нақышты ай орағының ортасында алмаз ұнтақ себілген жұлдыз жарқыраған жарығын жан-жаққа майда тамшыдай шашыратып жіберді.
- Мына сырғаны құдайдың өзі сен кисін деген болар. Осыншама уақыт бұны сен үшін сақтап жүрген екенмін ғой. Ел күмістің жалтырауын айдың сәулесімен салыстыратынын, сенің бөлшегің деп санайтынын білесің бе? Күмісте айыпсыз тазалықтың тылсымы бар.
Ұста кісі абыржып тұрған Айдың алақанына оттай жылтылдаған әсем сырғаны сала салды. Шыдамы қалмай, дірілдеген саусақтарымен сырғаны құлағына таққан кезде ұстаның риза болып, үндемей қарап қалғанын байқады.
- Уа, Жаратқан! – дегені-ақ. Біраздан кейін, өзді-өзіне келіп, шаттық әсері басылғаннан соң, - ендігі айтарым, сенің нәзік қолыңа қыздар киетін жүзікті бес білезік керек сияқты, – деп қосты. -Ол керемет әдемі болатын шығар! - деді қуанған Ай, өз қолына бірінші рет көргендей тесіліп қарап.
- Күдіктенбе, - деді қарт кісі, Айдың сұқ, ортан және аты жоқ саусақтарына үш бірдей сақинаны кигізіп. Дәл ортасына аспандай көгілдір ақықтас қондырған жұп-жұқа жіптей күміс сымнан есілген үлдір білезікті жіңішке күміс алқа үш өрнекті жүзікпен біріктіріпті. Ай оны нәзік білегіне киіп, қолын алдына созып, көзін алмай, сүйсініп өзінің әдемі қолына ма, әлде жарасып тұрған әшекей затқа ма, әйтеуір біраз қарап қалды.
- Есіңде болсын, қарағым, ел көгілдір ақық адамға бақыт әкеледі дейді. Аспандағы шырақтардың әрқайсысы осындай әсем затты армандайтын болады, - деп айдың белбауындағы жұлдызшалардың ықыласын қоздырып жіберді. Сөйлей алмайтын болғаннан соң, олардың көздері жыпылықтап кетті.
- Мен бұл көйлекті қап-қазір, осы жерде бәрінің алдында мақтанып киіп кеткім келіп тұр, - деп шыдамсызданған Ай, белбауындағы жұлдызшаларға мән бермей, нәзік матаны сипалап, саңқ ете қалды.
- Асықпа, балам, - деді қарт тігінші, - алдымен өлшеміңді алуым керек, сосын көйлекті шақтап көреміз. Тек бірнеше күннен кейін ғана тапсырмаң дайын болады. Оған қоса мен саған күмістей құлпырған көкшіл оқалы паршадан титтей тақия тігіп беремін. Оны майда моншақпен, інжумен және ақықпен әшекейлеп, сендей ару жанға арнап тақияның төбесіне үкі орнатып беремін.
- Тамаша! - деді де қуанған Ай ұстаның алдына, өлшемін алсын деп, тұла бойын тік ұстап, тұра қалды. Ай жіптіктей, сұңғақ және биік бойлы еді, сондықтан тігінші жең ойындысын, кеудесін, арқасын және иығын өлшеп алу үшін жималы сатыны алуға мәжбүр болды.
Ұста осыншама жіңішке, шыбықтай белді ешқашан өлшеп көрмепті. Қыздың сұлулығына, жарқыраған жастық шағына соншама қайран қалғаны, көп ойламастан сандықшасынан асыл таспен бедерленген, жақын арада сатып алған венециялық қол айнаны суырып алды да сыйға тартты. Елдің айтуынша, айнаға қараған адамның тек бейнесі ғана емес, жанының сәулесі де түседі екен.
Біраз жыл үздіксіз еңбектенген қарт ұста көптеген әйелдердің мінезін қателеспей танитын, өткір көзді, білгір адам еді. Ойламаған сәтте келіп қалған қонағының ақ ниетті, алаңсыз таза жан екенін бірден байқап қалды. Бұл айнаға ол қарамаса кім қараушы еді?
Ай айнадағы өзіне көзін қайта-қайта қысып, таңданып тұрып қалды. Аздап абыржып, өзін өзі, тілін шығарып мазақтады да ернін бұртитіп: - Бұл кім? - деп сұрады. - Өзіңді танымай тұрсың ба? - деп ұста күліп жіберді. - Анау... айнадағы маған тіпті ұқсамайды ғой. Өзімді бүгін көлдің бетінен көргем, мен мүлдем басқамын...
- Біріншіден, онда жарық өзгеше түседі, екіншіден, ең тынық, желсіз күннің өзінде судың беті шымырлап бұжырланып, бейнеңді бұрмалап жібереді. Ал айнада нақ өзіңді көресің, бетіңді жақындатып екі көзің түгіл, тіпті тіке жүрегіңе үңілуге болады.
Ай тырп етпей қарт ұстаның сөзіне таңданып, ойланып қалды. Біразға дейін бар ықыласымен бетіне, мұрнына, ерніне, көзіне тесіліп қарап, қапыда бір жаңалықты ашқандай, орнынан ұшып тұрды да еңкейіп ұстаның екі бетін шөпілдетіп сүйді.
Айнадан көзін алуға шамасы келмей, рақметін айтып, осыншама жағымды істен әрең дегенде көзін алып, қоштасты да риза болып терезеден сырғып сыртқа шығып кетті.
Қарт ұста көк муслинды алдына жайып, оның пішімін ойластыра бастады. Бір кезде ханшайымның көйлегі есіне түсіп, өкінішпен матаны былай қойып, етегімен екі жеңі алтын кестелі оқа ызбамен зерленген көйлекке кірісті. Жалтылдаған алтын таспа патшаның ғана қызына лайықты, себебі ханшайымның киімі тек осындай болуы керек.
Қымтаулы тігістеріне көз тастап, ұста еріксіз ханшайымның белін қыпша белді Аймен салыстырды. Әрине, бұндай салыстыру ханның жалғыз қызының пайдасына жатпайтынын ұста кісі ешқашан ашық мойындамас еді. Қыздың арындауық, шәлкес мінезді екенін ол өте жақсы білетін, сондықтан Айдың көйлегіне шын көңілмен кіріскісі келсе де, ханшайымның тапсырмасын кейінге қалдыруға дәті бармады.
Бір аптадан кейін көгілдір жұп-жұқа муслиннен пішілген, жан-жағын инемен түйреп қойған жұмсақ, судай төгіліп тұрған көйлек шақтап көруге дайын болды. Қасында інжумен әшекейленген көгілдір барқыттан шағын қамзол мен көйлегіне түстес оқалы паршадан тігілген титтей тақия жатыр.
Ұста шыдамсызданып қараңғыны күтті. Жымыңдап аспанда бірінші жұлдыздар шыққан кезде ашық терезенің сыртынан:
- Армысыз, ұста мырза! - деген әйел адамның жұмсақ және сыпайы дауысы естілді. Соңынан терезеге әжептеуір толған Ай домаланып жүзіп кірді. Әуелгі көзінде тентек ұшқын ойнақтаған, еркелікпен ернін бұртиткен қызалақтың орнында түнгі аспандай терең, ақылға толы қара көздері нұрланып, биязы, ақ пейілді, сабырлықпен күлімдеп тұрған Ай. Жымыңдаған жұлдызшалардан құрастырған белбауымен белін екі емес, бір-ақ рет орап, екі ұшын зорға дегенде түйіп байлап қойған.
Томпиған аяғында шағын өкшелі жұмсақ етік, қонышын мықтап айдың сәулесінен иірген жіппен байлап тастаған. Тізесіне дейін жететін қалың екі бұрымын қиыстырып жинап айдың нұрынан тоқылған орамалмен жауып қойған. Дегенмен ұстаны аса таңдандырғаны – толықтығына қарамастан Ай бұрынғыдан да әсем, шашқан нұры анағұрлым жұмсақ және жайбарақат болған сияқты.
Ол келгелі бері шеберхананың іші байсал тауып, зор тыныштық пен рақатқа батты. Әп-сәтте ұстаға: «кетпесе екен, ұзағырақ отырса екен», - деген ой да келіп қалды. Бір кезде дайындап қойған көйлек пен қамзол және күміс жіппен оюлап кестеленген кішкентай жайнақы тақияға екеуінің де көзі түсті.
Жүзінен біртіндеп күлкінің ізі кеткен Ай аң-таң тына қалды. Өлшеудің енді пайдасы жоқ екенін сөзсіз түсінді. Қысқа мерзімде есейіп, биязы мінезді әйелге айналған Айға бір сәтте көйлек тар болып, жайнақы қыздарға арналған тақия тіпті жараспай қалды.
- Апыр-ай… - деді абыржыған ұста, - ханым, сізге бұл киім шақ келмес. Шынын айтсам, бұрынғыдан да асқан сұлусыз, сондықтан бұдан да таңдаулы және әдемі киімді жаңадан тігуіміз керек.
- Уақыт құстың қаққан қанатынан да тез зымырайды екен. Солай емес пе? - деп Ай күрсінді де ұстаның өткендегі сыйлықтарын: шашбаудың екі ұзын таспасы мен күміс бесбілезікті өзіне қайтарып берді.
– Енді шашты белден асырып жүру маған жараспас, жүзіктер де сыймай қалды. Ал мына сырғадан әзірше қол үзгім келмейді.
- Әрине - деп ұста желкесін қасып, асыға келісті. – Бұл сырға сіз сияқты ай жүзді аруға арналған. Ал қолыңызға киетін басқа да әшекей зат табылар, - деп сандықшасын ақтарып, екі шомбал күміс білезікті шығарды.
Біреуінің айналасын үлдір ілмекөріммен жиектеп, жалпақ ортасын теңестіріп, томпиған нәзік қызғылт шабдалы түсті тастарды ендірген. Қалған бетін майда күміс бүртікпен дәнекерленген үшкіл ою-өрнекпен жапқан.
Екінші білезіктің ортасы седептің ұзынша қиығымен қапталған. Оның шет-шетін өрнектеп, тесіп өткен нақыспен қатар бедерлі оюмен жиектеген екен.
- Бұл қызғылт ақық, береке мен қуаныш тасы, - деді ұста оны сипалап, - әйел адамның жастық шағын ұзартып, әрдайым жарқын көңілді болуына мүмкіндік туғызады. Ал мынауымыз седеп. Бұл ащы тілден сақтап, игілікпен өмір сүруге жағдай жасайды деп сенеді ел. Өлшеп көрейік.
Аздап сасқан Ай екі қолын созды. Білезіктерді томпиған білектеріне кигізіп, қолының саусақтарына екі екіден қызғылт ақықты жүзіктерді тізе салды.
- Ал, енді ары ғарай не істерімізді ойластырайық, - деп мәз болған ұста қуана күлімдеп бүтіндей бір бума матаны шығарды. Бұнда не жоқ десеңізші! Көз тартатын ашық түсті сәнді өрнекті үнді кездемелері, алтын және күміс жіппен кестеленген жібек маталар, Айдың сәулесінде жұмбақ түрде жылт-жылт еткен көк, қызыл, жасыл, қызыл күрең түсті барқыттың кесінділері.
Біраз ойланып тұрып, жұп-жұқа, негізгі құбылған бозша қызғылт түсінде майда гүлі бар дамаск жібегін, түнгі аспандай қара көк барқытты және аппақ атластың кесіндісін таңдап алды.
-Киіміңіз аса қымбат, қазіргі мәртебеңізге лайықты болу керек. Кең, қима белді көйлек тігеміз. Ол сіздің сымбатты, биязы және нәзік тұлғаңызды тиімді түрде білдіреді.
Көйлектің үстінен барқыт бешпент киеміз. Оны күміс зермен әшекелеп, қалың әсем оюмен жабамыз. Тақияның орнына аппақ атластан жаулық тігіп беремін. Жасыңызға сәйкес шаш, иық және арқаңызды жауып, бейнеңізді тектілі, сымбатты және даналы қалыпқа келтіреді.
-Ұста сіз емессіз бе? Мұның жөні сізге анығырақ шығар, - деді Ай жәй ғана. Сәл күлімдеп сандықтың шетіне отырды. Басын бір жағына иіп, ұстаның таңдаған маталарына көз тастап, біраз ойланып қалды.
-Онда кең тұсауға салмай бастайық, - деді қарт тігінші жүзі жадырап. Жима сатысын тақап қойып, Айдың өлшемін қайта алды. Сосын шыдамы қалмай өзінің ерекше қонағының көйлегін піше бастады. Айдың сұлу, биязы бейнесін сонша тамашалағаны, қайшысы сыртылдап, қол астынан матаның қиындысы еденге жаңбырдай жауды. Артынша бөлшектерді көктеуге кірісті. Бір сәтте Айдың көз алдында матаның кесінділері шет-шетін инемен қадап қойған әп-әдемі киімге айналды.
-Өлшейтін уақыт келді, - деді разы болған тігінші, - тек байқаңыз, кигенде инеге қадалып қалмаңыз. Дайындаманы қолына ұстатып, әдептілікпен басқа бөлмеге шығып кетті.
Біраздан кейін, алдын ала есікті қағып кірді де таңырқап тұрды да қалды. Көз алдындағы Айды көріп: «не деген ғажап, кімді де болса таңғалдыратын асқан сұлулық!» - деген ой келді.
Нәзік жібек мата төмен ғарай судай төгіліп, бөтеге төсіне, толыңқы беліне қона кеткені! Жіңішке бүкпемен жинап қойған ұзын жеңдері де иығының жатық иілуіне тамаша қоныпты.
Аппақ жаулық томпиып жайнап тұрған жүзін әдемілеп көмкеріп тұр, ерекше асқақ келбетін одан да айбарлы қылып. Түнгі аспандай қара көк барқыт бешпент Айдың түріне бір ерекшелігін қосып, бейнесіне айтқысыз аса ғажап өң бергені сөзсіз.
-Не деген керемет сұлулық! - деді Айдан көзін алмай толғанып, зор қуанышқа бөленген қарт ұста. Оның құпиялы жайбарақат және мөлдір сәулесі киімін бір керемет асқан әсем қылып жіберді. Қуанғаннан есі шығып кете жаздаған қарт тігінші жүгіріп Айды бірнеше рет айналып шықты да жима сатысын орнатып, ең жоғарғы басқышқа көтерілді де, бар тігіншілердің әдетінше ернімен ине, түйреуштің бір шоғын қысып алып, көйлектің бірнеше жерін аздап түзетті.
- Жұмысты тезірек бітіруге тырысамын, деді ол, бірақ шынын айтсам, бешпентті бір күрделі түрде кестелейін деп едім. Оған да біраз уақыт кетеді. Дегенмен ештеңе етпес, тәсілін табармын. Бір аптадан кейін келіңіз, көйлек дайын болады.
Ұста бөлмеден шыққаннан соң Ай бұрынғы көйлегін қайта киіп, беліне жұлдызшалардан құрастырған белбауын буып, қалтасынан қол айнасын алды да бірдебір әжімсіз жарқыраған жүзіне үңіле қарады.
Құпиялы, терең ойлы көздері ғажап сұлулығының барынша құлпырғанының дәлелі екенін өзі де байқады. Көргеніне мәз болып, айнаны қалтасына қайта салды да кіріп келген ұстамен қоштасып, асықпай ашық терезеден сырғып шықты да кетті.
«Бұндай ерекше қонақ күнде келе бермейді. Осы жарық дүниеде Айдың өзінен тапсырма алған жалғыз ұста мен-ақ болармын. Көк муслиннен тіккен көйлектің өлшемі жарамсыз болып қалғанына аздап қымсынып қалдым. Пішімі де оп-оңай қарапайым көйлек еді.
Енді екінші тапсырмамен қателеспейін. Бұл жолы өзгеше әрекет ету керек, себебі тігетін киімнің жаңа үлгісі бұрынғыдан әлдеқайда күрделі болар. Әйел адамның есейген сайын киген киімін пішіп тігу оңайға жатпайтын іс. Бұл ақиқатты ең алдымен мен шебер бола тұрып білмесем, кім білер дейсің?
Өткендегі тапсырмаларды тезірек бітіріп, жаңасын уақытша тоқтатып, бар уақытымды Айға арнайын», - деген шешімге келді. Сосын ертемен базарға барып, жетіспейтін бөлшектерді сатып алып, тігін бұйымдарын толықтыруды ойластырды.
Жұмыстан бос күндері қолөнершілердің сансыз қатарларын ұзаққа дейін асықпай аралап жүретін. Бұл қалада кәсіптің көптеген түрлері бар еді. Қару-жарақ жасайтын теміршілер, қағаз көшірмешілер, көзешілер, тоқымашылар, қайысшылар, етікшілер, киіз үй жасайтын шеберлер. Осындай кәсіпшілердің өнерін халық жоғары бағалайтын.
Бұнда кім жоқ десеңізші: бояушылар мен шыны үрлеуіштер, жаршылар мен шаштаразшылар, су тасушылар мен көкөніс сатушылар. Теңіздей жайқалған көптеген адамдардың арасында ары-бері кезіп жүрген әртүрлі жиһангездер мен саудагерлер, дін таратушылар мен қажылыққа бара жатқандар, сопылар мен дуаналар, шытырман оқиға іздеушілер, семсер және от жұтушылар. Өз қызметін ұсынып жүрген жын мен сайтандарды дуалайтын қаңғымалар, түс жорушылар мен алдын ала тағдырды болжайтын сәуегейлер, апиынның уын сатып жүрген, көзге түспейтін, көлеңкедей біреулер, тынымы жоқ жеңгетай кезбелер.
Ағараңдап таң енді атты. Қарт ұста үйінен шығып, шаһардың сансыз тар және бұралаң көшелері бұлақтың суындай ағып келіп құйылатын кең алаңдағы шулаған базарға қарай бет алды. Адамдар жарық дүниенің жан-жағынан осы жерге тек сату, сатып алу, әлде айырбастау мақсатымен жиналған сияқты.
Көшедегі елдің ала түсті киімдері көзді тіпті бұлдыратып жібереді. Көптеген халықтың тобырынан жоғарылау жайқалып тұрған сәлде, шалма, қалпақтар, тақиялар, папахалар мен бөріктер, неше түрлі жат бас киімдер.
От сатушылар қызарған көмір шоғын керекті жерге жеткіземін деп асығуда. Біраздан соң базардың алаңына, шахастанға, керуен сарайлардың шексіз қатарларына, қолөнершілер тұратын рабаттың қисық-қисық және тар көшелеріне жаңа піскен нанның хош иісі жайылып кетті.
Наубайшылар тандырларының отын жағып, шелпек нан, ішіне ет, қуырылған пияз салынған, үстіне зире мен күнжіт себілген самса пісіре бастады. Міне, бетіне күрделі ою-өрнек салынған ұлкен-ұлкен саз балшықтан жасалған жайпақ табақтарды, хош иісін бұрқыратып, дәмді тағамдармен толтырып қойыпты.
Қасында қалайыланған өте көлемді мыс самауырындар қайнап тұр, риштандық күйіктастан жасалған томпақ шайнектер бұрқ-бұрқ етеді. Үлкен және шағын қазандарда ет пен палау пісіп жатыр.
Саудагерлер кілем түсті қоржындарын ашып, тәтті, үгіліп тұрған түрлі-түсті кесек-кесек халуаны шығарып жатыр. Оның талай түрі бар: күнжіт, жержаңғақ, бал, қойдың майын, бадам, қосқан.
Қасында қатарлап қойған құмыраларда айран, қатық, басқа ішімдіктер, ұлкен сабалардың алқымына ағаш айқастырмаға қондырып қойған піскекпен қымыз бен шұбатты жиі-жиі сапырып қояды.
Бүлкілдеп қайнап жатқан қазандардың қасына келіп, ыстықтай бір кесек қойдың етін жеп, екі кесе қымызды жұтып жіберді де ары жолын жалғастырды. Айдалада қалған туған ауылын есіне келтіретін бұндай тағам ұстаның жүрегіне жақын еді.
Үнді бұйымдарының қатарында көзді еліктіріп жайнаған, аса қымбат, күрделі алтын өрнекті Бенарестен келген баршын мен жібек маталарды жайып тастапты.
Саудагер ұстаны көре салып, алдына ең таңдаулы, сапалы маталарын төгіп, жер-көкке сыйғызбай мақтады. Елдің айтуынша, Бенарес қаласында өндірген осы матаға әуелі дүние салған Будданың өзінің сүйегін ораған дейді.
Саудагерлердің әңгімесіне қарағанда алыстағы Үндістанның қалыңдықтары еселеп алтын жіппен кестеленген бенарес жібегінен қызыл әлде қызғылт сариға сәнденіп киінетін көрінеді. Ал кинхаб - ол аса қымбат және ең сәнді үнділік кездеме деп саналады. Қоса өрген алтын, күміс жіп жібек матаның бетінде өте нәзік гүлді өрнек құрады. Одан осы қаланың ең атақты әйел-қыздары аса салтанатты жағдайда өздеріне сәнді киім тіккізеді.
Саудагер өте нәзік гуджарат икатының орамасын шығарып, ұстаның алдына жайып жіберді. Өрнегі өте күрделі екен: жолбарыс пен пілдер, биші қыздар және ұстаға ең ұнамды інжудей жылт-жылт еткен жібек матаның бетінде иіріліп сырғыған бетельдің жапырағы.
Саудагер матаны алақанымен сипалап, әңгімесін жалғай берді. Тоқымашылардың шеберлігі соншама, әуелі шоқ-шоқ жіпті бөлек-бөлек байлап, оның әрқайсысын әртүрлі түспен бояйды. Тек сосын ғана оны тоқыма білдекке қондырған кезде көптеген жіптің бумалары сиқырлы түрде геометриялық өрнекке, бұралмалы қабыршаққа, түрлі ғажап өсімдіктердің сабағы мен гүліне, адамдардың мүсіндерінен, жануарлардан, құстардан әлде балықтардан құрастырған ою-өрнекке айналады. Түйелерге артып, жарқыраған түрлі-түсті жібек матаны
Үндістаннан осында жеткізеді. Түсі шуақ күні теңселген көгілдір теңіздей жібек матаға қарт ұста еріксіз тамашалап қарап қалды.
Тек Ганг өзенінің жағасын мекендейтін ерекше өсімдіктің гүлінен индиго деген бояу өндіріледі. Индиго түсті жібек матаны тегі аса жоғары адамдар ғана киеді және оны құрмет деп есептейді.
Теңіз ұлуынан қызылкүрең және шымқай қызыл түсті бояғыш шығады. Ал жарқыраған қанық көк түсті бояғыштың көзі лазурит атты көк тас. Жосаның түр-түрінен, киноварьдан, тағы басқа заттардан көптеген бояғыштардың дайындау тәсілін үндістерден асып ешкім біле қоймас.
Дүкеннің алдында түрлі-түсті маталардың қайсысын таңдарын білмей үймелеген қыз-әйелдер де аз емес. Сатушылар қайтарымға ақшаның орнына жиі маржанның тізбегін үсынады.
Ал пілдің азуы алтынға татиды. Себебі пілдің сүйегін ойып, неше-түрлі тамаша нәрселер жасайды. Одан сән-салтанат заттарын, сырға мен алқаға, салпыншақ пен жүзікке, сақинаға, тана моншаққа қондыратын өрнекті әшекей жасайды. Ондай заттардың нақты құны оте жоғары болады. Сонымен қатар сүйектен суық қарудың сабын, тарақ, ойып әшекейленген қобдишалар, мүсіншелер, киелі кітаптардың мұқабасын, ойын сүйегін, маджонг ойнының текшелерін де жасайды. Пілдің сүйегінен жасалған тұмар мен бойтұмарлар көне заманнан келе жатқан сиқырлы, құпиялы күші бар заттар. Оларды ел бағын сынап, өмір жайын жақсарту үшін пайдаланады.
Тауарлардың алуан түрлеріне көзді тоқтата алмай, қайсысына қарарыңды білмейсің. Саудагерлердің жол дорбаларында не жоқ десеңізші! Онда тек пілдің азуы ғана емес, мүйізтұмсықтың мүйізі, тасбақаның қабыршағы, тағы да басқа көптеген ғажайып заттарды табуға болады.
Осы астан-кестеннің ортасында арнайы қоршаудың ішінде тірі пілдер де сандалып жүр. Дамылсыз қылмыңдап тыпырлаған маймылдардың ащы дауыспен қайта-қайта шыңғырғаны естіледі. Тордың ішінде ұзын құйрықты, қауырсыны жарқыраған экзотикалық құстар отыр.
Жерге төселген шағын алашада шыжыған күнге қапқара болып күйіп кеткен азғын пақыр отыр. Оның сыбызғысының үніне қосылып ирелеңдеген жылан өзінің мәнерлі биімен елді қызықтырып, төңірегіне бірталай ерігіп жүрген жұртты жинап алыпты.
Бүйткен апыр-топырды ұста айналып өтіп, жол-жөнекей жұқа шұғаның, қос қабат гуджарат икатының кесінділерін және зардози атты күміс жіппен бедерлі түрде тығыз кестеленген үнді таспасын сатып алып қытай тауарларының қатарына ғарай бет алды.
Бұл жердің жағдайы тіпті басқаша екен. Ешқандай у-шу да апалаң-топалаң да, жануарлардың айқайы мен бақыруы жоқ. Кең, ұзын сөрелерге түрлі-түсті жеп-жеңіл торғыннан бастап баршынға дейін көпшілікке танымал қытайдың жібек маталарын жайып тастаған. Суреттерінің атауы қандай десеңізші! Құлаққа да, жанды қиялға да өте жағымды: «гүл арасында ойнақтаған айдаһарлар», «лотос пен құрақ», «су шөбі мен балықтар», «сәлдегүлдер», «айдаһар мен феникс», «сарайлар мен павильондар», «күріштің дәнін ендірген інжу», «оюланған жібек», тағы басқа көптеген әдемі атауларды есте сақтау оңайға жатпас.
Саудагердің айтуынша бұндай жібек маталардың көбісін қолданғалы талай ғасырлар өткен екен, ал сол жібектегі алтын кесте, оның дәлелінше, әлі де болашақта, көптеген ғасырлар бойы өңі өшпейтін көрінеді. Қытайдың тоқымашыларының шеберлігі ғажап, шынында әлемнің кереметінің бірі.
Қытайдың жібегі таңдаулы және өте қымбат зат. Ұстаға тапсырмамен келетін ең атақты әйелдердің осы матаны таңдауы да бекер емес. Себебі сол шығар, қарт тігінші өзіне ұнаған төгіліп түрған матаның бірнеше түрін таңдап алды да, құнын төлеп жолын ары ғарай жалғастырды.
Көзге түсетін жерге ең сыңғыр заттарды шығарып қойыпты. Бұнда аса нәзік фарфор тостағандар, бокалдар, көркем суретті ақ шаңқаң боз табақтар.
Тек Ұлы Қытай қорғанының ары жағындағы ел бұны өндірудің сырын аса жетік игере біледі. Әлемнің түкпір- түкпіріндегі адамдарды сұқтандыратын саздың бұйымға айналуының құпиясын әлі күнге дейін ешкім аңғарған емес. Фарфорға өрнек салу үшін олар көгілдір және сарғылт лимон түсті вольфрамның қышқылын пайдаланады.
Оған қоса шағын қытай дүкендері неше түрлі дәрілік өсімдік пен улы ішімдіктерге толы. Маралтамырдан, адамшөптен, бұғының мүйізінен, күшәладан жасалған әртүрлі дәрі-дәрмек, арыстанның өтінен, маймылдың бауырынан істелген таңғаларлық құралдар, тангут рауғашынан тұнба, ауруды басатын даршын, ұйықтататын мандрагора тамырының ұнтағы, алапеске қарсы жақпа май.
Тибет емшілерінің шеберлігі өте керемет, тек олар кәсіптік құпияларын қатаң түрде сақтайды, сол себептен айла-тәсілін ешкім біле алмайды.
Емшілік өнерінде жергілікті тәуіптер де тибеттіктерге жол бермес. Елдің айтуынша, олардың Әбу Әли ибн Синаның өзінің «Дәрігерлік ғылымның ережесі» кітабіндағы тәсілдер бойынша құрастырылған дәрі-дәрмегі көптеген ауыруды жеңеді дейді. Тәуіптер адамтамырмен, Сайрамсудың жағасында өсетін қызылмияның тамырымен емдейді.
Андыздың, жалбызтікеннің, үкекіренің, таушымылдықтың тұнбасы, денені сылауға арналған түйежоңышқаның ұнтағы, жұпаргүл мен түймедақтың қайнатпасы да кең таралған. Жергілікті емшілердің дүкендерінен сәл ғана хош иіс сезінеді.
Олар елдің назарын өзіне аудару үшін әбден кептірілген даланың киелі шөбі адыраспанды буда-буда ғып шағын табаға салып жағады. Бұл иіс қарт ұстаның өткен балалық шағымен нық байланысты. Анасының киіз үйді тазалап, жаман көзден, ауыр дуадан сақтап адыраспанмен ыстағаны мәңгі-бақи есінде қалған. Бұл жердің базарында бақыраштарында бықсып түттіндеген адыраспанды алып жүрген әйелдер жиі кездеседі.
Саудагерлердің көбісі мұндай ыстау салты өте пайдалы деп сенеді. Сондықтан осындай «сәттілік таратушыларға» шын көңілмен садақа ретінде ұсақ тенге әлде дүкеніндегі тауардан майда-шүйде зат бере салады.
Парсы бұйымдары бұнда аздап қана келеді. Әдетте ол басма, амбра, зергерлік тастар, тұрғын үйге жарық түсіретін озокерит әлде кен балауызы. Сонымен қатар балауыздан дәрі-дәрмек және хош иісті тұнбаларды даярлайды.
Систанда өндірілген, дүниедегі ең жұқа, ең сапалы ши тоқымасының сұранысы ерекше жоғары. Кейбір сәтті күндерде керуендермен таңырқатқыш өрнекті исфахандық кілемдер, Кашан шаһарынан теңі жоқ махмаль деген барқыт, бір түсті кимха және ала түсті кассаб атаулы жібек кездемелер де келіп қалады.
Бір жолы сәті түсіп, қарт тігіншінің әуелі алтын және күміс жіптің ағынымен әсемделген тығыз, толқынды абъяр жібек матасының бірнеше кесіндісін сатып алғаны бар. Кезінде оның біреуінен ханның басты уәзірінің әйеліне біркиер шапан тігіп берген болатын.
Тіпті сол зор көкірек әйелдің өзі кездеменің осыншама сәнділігіне таңданысын жасыра алмағаны есінде. Бүгін парсы қатарларындағы тауарлардың аздау екенін көзінің шетімен байқап, қасынан өтіп кетті.
Византиядан әкелінген заттардың ішінде алты қабат жіптен тоқылған аса құнды аксамит матасының түр-түрі, қымбат киім тігетін әртүрлі барқыт, есілмеген жіптен тоқылған әйнектей мөлдір фата атаулы мата, нақышты, муар өрнекті қамқа, күміс және алтын зерлі грек баршыны. Тұрмысы төмендеу адамдарға бөз сияқты қарапайымдау маталар да бар.
Қарт ұста кездемелерді біраз уақыт көзбен шамалап, қолына олай да, былай да ұстап, сипалап жан-жағынан қарап шықты. Ақыр аяғында бірнеше шынтақ муар өрнекті күңгірт қызыл қамқаны сатып алып, жергілікті саудагерлердің қатарларына қарай бет алды.
Бұнда тізіп қойған атластай жылтыратып өңделген қойдың терісі, қатар-қатар сапиянмен қапталған жастықтар, бетін тафтамен жауып, аққіс әлде түлкінің терісімен астарланған көрпелер. Қасында қайысшылар мен қару-жарақ жасаушылардың бұйымдары - құланның төзімді терісімен қапталған ер-тоқымдар, күміспен безеуленген ат-сайманы, көн қорамсақтар, асыл таспен бедерленген садақтар.
Күннің көзіне жылтыраған түрлі-түсті шынылар. Онан арғы қатарларда мақта шығыты, темірден, ағаштан жасалған үйге керек-жарақ заттар және де әрине кең даладан базарға жеткізген асыл қазына - қаракөл елтірісі.
Серіппелі, жібектей қаракөлшені осы жерден керуендер бүкіл жер жүзіне таратып әкетеді. Әрегірек шуылдаған мал базары орналасқан. Бұнда көптеген малды сатуға айдап әкеледі. Жылқы мен түйелер, қойлар. Қашаның қасында болат жүзді қылыштай өткір пышақтарын біріне бірін қайрап, іске кірісіп жатқан әккі қасапшылар.
Осында жиналған ел көзін ашып-жұмғанша қойды сойып, терісін сыпырып алып, етін он екіге бөліп мүшелеп бұзып, жуып тазалағаннан кейін сатылатын ішек-қарынын былай қойып.
Тынымсыз, әуре-сарсаңға толы жерді қалдырып, жолшыбай зергерханаға соға кетті. Бұндағы шеберлер кішкентай тасымал отбақырларында түрлі металды балқытып, оны керекті кейіпке келтіреді. Сырғалар, сақиналар, жүзіктер, білезіктер, алқалар, мойынтұмарлар, тәждер, түрлі салпыншақтар, әр қайсысы өзіне арналған орнында жатыр.
Куміс пен алтын жақтауға қондырған асыл әлде жартылай асыл тасты бұйымдар, арасы күміс әлде алтын жұқалтырмен қатталған қос қабат шыны моншақтар, білекке және тобыққа киетін білезіктер, лағыл, замартас, алмаз тасты аграфтар, жібек таспамен әлде есілген ала баумен шалып байлап тастаған қыз бұрымына қоса өретін сыңғырлаған тиындардың тізбесі. Осыншама әсем заттар тақтайдан жасалған үлгілер көрме-сөресінің қуыс-қуысында ыңғайлы түрде орналасқан. Неше түрлі ерлерге арналған сұранысы жоғары жүзіктер бөлек жатыр. Оны барлық кәсіпқорлар міндетті түрде киіп жүруі керек, себебі жүзік иесінің қай қызмет түрімен айналасатынын дәп көрсетеді.
Базардың аласапыранында жүзіктің түр-тұрпатына, тасының түсіне қарап керекті маманды табу аса қиындық туғызбайды. Бетіне ине мен оймақтың суреттемесі ойып салынған алтын жүзікті қарт ұста оң қолының саусағына киіп жүргелі талай жыл болды.
Базарды бір күнде аралап өту мүмкін емес, тек өзіне не керек екенін білетін адамға оның қажеті де жоқ. Көзі үйренген жолымен жүріп, іздегенін сатып алып, қарт ұста үйіне қайтып келді.
Істі кейінге қалдырмай, майда гүлді қызғылт дамаск жібегінен пішілген көйлектің бөлшектерін абайлап қусырып тігуге кірісті. Әжептәуір жуан белін аздап бүрмелелеп жатқанда, күтпеген жерден өткен аптада бітірген ханшайымның көйлегі есіне түсіп кетті. Айдың белін ханшайымның белімен салыстырып, бұл жолы теңестірудің Айдың пайдасына жатпайтын екенін бірден түсіне қойды.
Тек неге екені белгісіз, түнгі арудың көркем әсерін бұл жағдай еш күмәнсіз (без всякого сомнения) бұза алмапты. Жарық дүниеде толықтық осыншама жарасатын басқа әйел адам жоқ болар. «Апыр-ай, осындай да болады екен-ау», - деп қарт ұста басын шайқады да иіліп жұмысын жалғастырды.
Әлі де кеудесіндегі, жеңіндегі седеп түймелерге ілгек шалып, мойнына титтей жұмыр жағаны жапсыра тігу, екі жағына қымтаулы тігіс салып, төгіліп тұрған етегін инемен іліп алу керек.
Сонан соң алтын және күміс жіппен ұзын бешпенттің алдына күрделі өрнек салып, күміспен бедерлі кестеленген зардози атаулы жіп-жіңішке таспаменен ұстаның жұмбақты қонағының басын әсемдейтін жаулықтың шетін көмкеру керек.
Бұдан бөлек бешпенттің белдігіне салпыншақ күміс тиыны сылдырлаған нақышты қапсырманы бекітіп тігу қажет. Оның нәзік дыбысы жердегі адамдардың құлағына жетпес, бірақ Ай аспанда жүзіп бара жатқанда, қасындағы жылт-жылт еткен көптеген жұлдыздар естір. Қобалжыған қарт тігіншіге кенеттен бір ой келе қалды. Оның өз қолымен тіккен көйлегін киіп аспанда жүзіп бара жатқан Айды әрбір көзін жоғары көтерген адамның көре алатын шамасы болады. Ол деген үлкен жауапкершілік!
Тігінші жұмысын күні-түні бас көтермей істеді. Бұл іске берілгені соншама, күн сайын бірнеше сағат қана ұйықтаса да, шаршағанын тіпті байқамапты да.
Енді міне, ақыры түнгі аспан шырағына арналған әсем киім дайын түрде ұстаның алдында түрлі түске еніп құбылып жатыр. Майда көк гүлді қызғылт жібек көйлек пен қара көк асыл барқыт бір-бірімен тамаша үйлесіп тұр.
Қол астынан шыққан туындысын еріксіз тамашалап қарап қалып, тек шеберханаға қапыда суық және көзді қарықтыратын жарық сәуле төгілгенде ғана есіне келді. Қарт ұста сығырайып, терезеге жалт қарады да баяғы таныс Айды байқады. О Жасаған! Бұған не болған?
Көзді ауыртып жарқырағаннан былай домаланып семіргені соншама, тіпті терезеге сығылысып зорға кірді. Ентігіп, әдеттегідей сандықтың шетіне отыра қалды. Жо-жоқ, әрине, оның асқан сұлулығы сол бұрынғы қалпында қалған, бірақ өзіне-өзі сәл наразы болғанын бетінен байқауға болады. Қарт ұста үңіле қарап бәрін де түсіне қойды.
Айдың жүзіне ерекше қара дақ пайда болыпты. Шамасы, жарық сәулесін төккені оны жасырғысы келгені шығар. Небір қарсылық көрсеткендей (бәлкім тігіншіге солай көрінген болар) қонағы шалдың бетіне тік қарап:
- Ал, енді бүгін мені немен қуантасыз? - деп сұрады.
Қадалған көзқарасынан ұстаның басы ауырып кетті (бәлкім ұстаға ол елестеген болар). Бір кезде екеуінің де көзі үстелдің үстіне жайып қойған дайын киімге қатар түсті.
Тігінші Айдың етжеңді, әуелі мес деп айтуға болатын денесіне көз жүгіртіп қиналып күрсінді. Қайтадан өлшемін алдын ала дұрыс алмапты, бұл жолы тіккені, шынын айтса, Айдың тұмсығының ұшына да сыймайды.
Бұны көрген Ай бозарып, ызадан түсі қашып, шеберхананы көз қаратпайтын жарыққа толтырып жіберді. Қалтасынан айнасын алып өз бетіне үңіле қарады. Жаңадан пайда болған әжім мен дақтарды байқап, ренжіп қалды.
- Бәлкім маған сәнді киімнің керегі де жоқ шығар? - деді Ай ұстаға қайғылы көзбен қарап.
- Ол не дегеніңіз? - сөзін жаратпаған ұста басын шайқады. - Әйел адам қашанда әсем және сұлу жан болады. Оны мен, өмір бойы әсемділікті өз қолымен жасап жүрген адам айтып тұрмын. Сіздің жайнап, нұр шашып тұрған кезеңіңіз. Өзіңіздің не деген сұлу екеніңізді көз алдыңызға елестете алмайсыз да. Даналық, көзді арбайтын, жұмсақ нәзіктік, керемет бойтартарлық әсемдік, нақты және саналы түрде өмірге құштар жансыз.
Осының бәрін және сіздің бой жетіп кемелденгеніңіздің тереңдігі мен тектілігін айқын көрсету менің міндетім.
- Мен сізге сенемін, - деді күлімдеген Ай. Көзқарасы жұмсарып, енді байқала бастаған әжімдері жазылып, - бірақ мен өте... өте қатты толып кетіппін....
- Сіз асқан сұлусыз! - деп ұста саңқ ете қалды, - ия, ия, қайталайын, асқан сұлусыз! Айналаға шашып тұрған сәулеңіздің өзі қандай! Не деген абырой мен өмірге толы жан едіңіз! Сізге жұлдыздар көзін жұмбай қарайды, себебі әрқайсы осындай аруға ұқсағысы келеді. Ал жерден түнгі аспанға көз тіккен елдің саны неше болар? Адамдар сізге қарап, болмыстың егжей-тегжейіне, жалпы өмірдің мағынасына жетеді.
- Рақмет сізге, ұста мырза! - деді Ай сәл қымсынып. Артынша қалтасынан ақық тасты білезіктермен жүзіктерді алып, - ақ пейіліңізге алғыс айтамын, бірақ мына әшекейлерді сізге қайтарғым келіп тұр. Себебі тарлау болып қалды және де қазіргі жасыма онша лайықты емес сияқты.
- Онда былай істейік. Сізге басқа көйлек тігіп, жаңа әшекейлерді таңдап аламыз, - деді жадырап, басына бір жаңа ой келген тігінші. - Сіз күш-қуат беретін өмірдің мөлдір бұлағысыз, сол себептен кемеңгерлігіңізді көрсетіп көпшілікті сұқтандыратын аса қымбат және әдемі киім керек, - деп баяғы шағын сандықшасынан жалпақ үсті ою-өрнектелген бірнеше шомбал күміс сақинамен екі жағы екі жыланның тұтаспаған бастарымен аяқталатын жұмыр білезіктерді шығарды. Біреуінің де тасы жоқ, тек бетіне өте нәзік көркем ою салынған.
- Жасы келе әйел адамның әшекейлері қарапайым және ынсапты болуы керек. Менің ойымша мына заттар сізге жарасымды және ыңғайлы шығар. Ал жылан басты білезіктер ауыр көзбен теріс күштен сақтап жүреді, - деп оларды Айдың томпиған қолына кигізе салды.
Сосын назарын бұрыштағы үймеге аударып, бұл жолы қай матаны таңдарын білмей, біраз ойланып қалды. Айдың жуандағаны соншама, шеберхананы өзімен-ақ лық толтырды.
- Рұқсат етсеңіз? - деп тігінші абайлап Айды айналып, тізіп қойған маталардың бұмаларына қарай сығылыса өтіп кетті. Оларды олай да былай да сипалап, біраз ойланып, бір кезде ары таман шегініп, саусағымен мұрнының ұшын басты да тұрып қалды. Әдетте таңдауы қиынға түскенде осылай істеуші еді.
Ақырында бумалардың арасынан жақында базардан сатып әкелген бозғылт жасыл бетінде ірі ашық күлгін түсті лотос гүлі бар қытайдың жібек матасын, замартастай көк-жасыл барқытты, ақ коленкор және Айдың нұрымен бірге жарқырап тұрған жұқа, аппақ атластың кесіндісін суырып алды.
Сосын Айдан рұқсатын қайта сұрап, жима сатысын тақап, ең жоғарыдағы текпішекке шықты да мойынын, кеудесін, иығын және арқасын өлшеді. Он шақты текпішек төмен түсіп, белінің өлшемін алды (әрине, егер енді оны бел деп атауға болса).
Осыншама жалпақ, көлемді белді бұрын өлшеп көрген емес екен. Мамандығына сай әдетпен біреумен салыстырып көрейін десе, ешкімді таба алмады.Ашық айтқанда, қарт ұста толған Айды шын жүректен мақтады.
Себебі, әйел адамның әсемдігін бағалай білетін адам еді. Талай жылдың ішінде көз алдынан жасы бар, кәрісі бар, сұңғақ бойлы, толық, биік, мыртық неше түрлі әйел, қыздар өтті. Әрқайсына табиғат берген ерекше сұлулықты байқап, аңғарып жүретін адам еді.
Әйтпесе өзін сол әйел адамды одан да сұлу, шырайлы қылуға арналып жаралған деп сенген ол кісі соншама әйгілі тігінші болар ма еді?
«Ажарсыз әйел адам болмайды, тек Жаратушының әрқайсына берген ниетін айырып тануға көмектесу керек», - деп қарт ұста жиі қайталайтын. Жарқыраған Айдың томпиған бетіне қарап, жүрегі қуанышқа толып кетті.
«Бұл дүниеде қаншама Айжан, Айгүл, Айсалқын, Айсұлу, Айман, Айгерім, Айдана, Айтуған есімді ай жүзді арулар бар! - деген ой келді оған –мына алдында елеңдетіп тылсым нұрын шашып отырған Аймен теңдеп адамдар ғасырлар бойы қыздарын осылай атап келеді. Бұл өмірді даналық және мейірім нұрына бөлеген әйел адамнан асқан тамаша жан бар ма?» Осындай ойдан кейін бір керемет шабыттанып осыншама ғажайып әйелдің көйлегіне кірісті. Айдың алдына таңдап алған маталарын жайып, жоспарлаған ойын түсіндіре бастады:
- Мына жұқа қытайдың жібегінен кең, төгіліп тұрған көйлек ттігеміз. Ол сіздің гүлденіп құлпырған бейнеіңізді одан да әсем қылады.
- Ұста мырза, неге екенін білмедім, толғаныма қарамай аздап жаурайтын болдым, - деп Ай шынын айтты.
- Мен сізді өте жақсы түсінемін, - деп келісті тігінші, сондықтан мына тығыз жасыл жібек матадан ұзын, сәнді ішіктің тысын пішемін, сіздің олсыз да өте сұлу бейнеңізді одан да керемет қылатын. Оны іішінен сусармен астарлап, жағасын бұлғынның терісімен сәндейміз. Бұндай тон ең салқын түндердің өзінде сізді жылытып жүреді, - деп ұшында шағын ілгіші бар ұзын таяқты жоғары созып, салбырап тұрған түрлі, жақсы өңделген терілердің байламын іліп алды.
Сосын коленкорды жайып жіберіп, алақанымен сипады да, былай деді:
- Әлбетте сіздей қадірлі кісіге кимешек қажет болар. Үстінен мына көпірген ақ атластан шылауыш құрамыз. - Аса шабыттанған ұста бірден пішуге кірісті, бірақ мұңданған Ай сәл күлімдеп:
- Кешірерсіз, күтіп отыруға уақытым болмай тұр. Бұл жұмысты менсіз істеуге тура келер. Менің жұлдызшаларым көз алдында есейіп келе жатыр. Оларды үнемі бақылауым қажет. Асығыспын, кететін уақытым болып қалды. Келесі кездескенше, ұста мырза!
Ай шексіз түнгі аспанды нұрға бөлеп терезеден асықпай қалқып шыққан кезде, сансыз жұлдыздар қуана жымыңдағанын байқаған тігінші олардың Айды асыға күткенін түсінді.
Тапсырма берген ғажап қонағының көйлегін тігу үшін ұста қол астындағы маталлар жетікті болса екен деп ішінен жалынып-жалбарынып, бір апта бойы пішті, қиды, бөлшектерді тігістірді, ең асыл, ең қымбат алтын және күміс жіптерімен әшекейлеп.
Бұл жолы он шақты жібек маталарының кесіндісін жұмсап бітірді. Айдың бас киіміне кеткен коленкор мен атлас та аз болған жоқ. Ұста өзін өте бақытты боп сезінді, себебі мата да жетті, тіккен киім де тамаша болып шықты. Ұшқын атқан терімен астарланған ішікті киген Айдың айбарлы бейнесі, келбетін асқақ қылған басындағы биік шылауыш көз алдына елестеп тұрды да қойды. Жұмысын аяқтап, түннің қараңғысын асыға күтті.
Аспанда бірнеше жұлдыз жымыңдап шыға келді, бірақ Ай көрінбеді. Қарт тігінші елеңдеп, дәті шыдамай арыбері жүре бастады.
Ақырында жұлдыздар қорымы жалтылдап аспанды толтырған кезде сырттан құрғақ, қырылдаған жөтел естілді. Терезеге жалт қарап кеми бастаған Айды көзі шалып қалды. Асықпай жақынырақ жүзіп келгенде әбден жүдеп, бетін қатпарлы әжім басқанын байқады. Жіңішке, солғын тартқан ернін жыбырлатып:
-Бұл жолы мен сені тағы да отырғызып кеттім-ау! Өзің де көріп тұрған шығарсың кеміп келе жатқанымды, - деп қайтадан жөтеле бастады, - сол киім маған керек пе екен? Еш уақытым да қалған жоқ. Аспанда көптеген кішкентай жұлдызшалар туып өсіп жатыр. Оларға менің қамқорлығым өте қажет болып тұр. Ешқандай киімді өлшемей-ақ қояйын, кемпірді кешірерсің. Тек бір уайымым бар - қатты жаурайтын болдым. Сен пішпей, мен шақтамай, әйтеуір маған қойдың терісінен тон тігіп берсең? Тек сол қажет болып тұр. Қой, мен енді кетейін, балапанларым күтіп қалған шығар. Мүмкін, уақытым болса соға кетермін. Айтпақшы... айнаңды өзіңе қайтарайын. Маған енді оның керегі жоқ, - деп сіңірі шыққан әжім-әжім, әбден азған қолындағы айнаны созғанда, білезіктердің бәсең және бір ерекше мұңға толы шылдыры естілді.
Сонан соң асықпай биікке көтеріліп, түпсіз терең түнгі аспанда төгілген жүлдыздардың иіріміне батып кетті.
Қарт ұста айдың соңынан көпке дейін көзін ала алмай қарап тұрды. Оған ертеңгісін қайта базарға барып иленген, ең жоғары сапалы қойдың аппақ терісін сатып алу керек деген ой келді. Одан түнгі аспанда жүзіп бара жатып, Ай ешқашан да жаурамайтын кең және жылы тон тігіп береді. Тігеді де бар шыдамын салып күтеді. Кім білсін, мүмкін бір күні Ай таусылмайтын шаруаларының арасында шеберханаға соға да кетер. Ұстаның жүрегіне бір бақылаусыз және қуанышты үміт пайда болды. Қайтадан мұңға толы көзін биікке көтеріп:
- Не деген тамаша, асқан сұлу едіңіз! Осыны қайталауға ешқашан шаршамаймын.... деп сыбырлады. Бірақ Ай ұстаның сөздерін естіген жоқ. Ұлы ана, өмірдің қайнар көзі биіктегі бұлттардан жоғары көтеріліп, аспан күмбезіне қасиетті, мөлдір судай нұрын шашып жіберді.
|
ПЛАТЬЕ ДЛЯ ЛУНЫ или руководство по портняжному делу для средневекового мастера». В далекие времена в одном восточном городе жил знаменитый швец. Это был пожилой человек, посвятивший свою жизнь любимому ремеслу. Портняжное дело требовало немалых усилий, оттого, по-видимому, он так и не успел обзавестись ни женой, ни детьми. С утра до вечера старик орудовал иглой и ножницами, а мастерская была завалена отрезами самых разнообразных тканей: нежного, сверкающего на солнце китайского атласа, струящегося дамасского шелка, золотой и серебряной индийской парчи кинхаб*, яркого бухарского иката*, драгоценного византийского аксамита*, тонкой, полупрозрачной кисеи, муслина, таинственно мерцающего венецианского бархата. Лен, бязь, ситец, тонкое сукно, рубчатая тафта, легкий, как пух и теплый гималайский кашемир*, мягкая и невесомая, как воздух, пашмина* высились большими стопками вдоль стен. В этом деле старый мастер знал толк.
С потолка гроздьями свисали тончайшей выделки шкурки соболя, норки, куницы, бобра, енота, черно-бурой и рыжей лисиц. Из раскрытых настежь сундуков грудами вываливались наружу мотки разноцветной тесьмы, позумента, канители и россыпи пуговиц из драгоценных камней, кораллов, янтаря, кожи, кости, перламутра, связки золотых и серебряных монет и бляшек для украшения готовых изделий. Все знатные и не очень женщины этого города почитали за честь заказать себе наряд у мастера, чьи золотые руки превращали их в невероятных красавиц.
Худышки в его платьях обретали пышные формы, толстушки с изумлением находили у себя талию, коротышки казались высокими и статными. Каждая, примерив обнову, уходила из мастерской с сияющими от счастья глазами. Со всех концов города устремлялись к нему юные девушки, зрелые женщины и даже согбенные старухи, желающие вернуть себе хоть толику былой привлекательности. Никому не отказывал старый швец.
Без устали снимал мерки со своих заказчиц, острым и наметанным глазом подмечая достоинства, чтобы подчеркнуть их. А недостатки… ему ничего не стоило скрыть их под хитроумным кроем, складками и всевозможными вставками. Он круглыми сутками, не поднимая головы, творил совершенную красоту.
С востока на запад и обратно вереницей шли верблюды, груженные шелком, парчой, коврами, гобеленами, военным снаряжением, золотом, серебром, драгоценными камнями. Со всех концов света доставлялись на рынки города экзотические фрукты, изделия из бронзы, кожи, меха, чай, рис, янтарь, кораллы, пряности, керамика, самоцветы, сахар, мед…. Всего было не перечислить. Торговля кипела с раннего утра до позднего вечера. Ежедневно в караван-сараях останавливались торговцы, везущие товар из Китая, Турции, Индии, Самарканда, далекой Европы, путешественники, всевозможные паломники и искатели приключений. Степенных согдийских купцов мастер опытным глазом отличал по длинным, ниже колена кафтанам, рукава которых сильно сужались к запястью и были обмётаны декоративной тканью той же ширины, что и обшивка бортов.
Из-под кафтанов выглядывали подпоясанные нательные рубахи длиной до колен с прямым воротом и с боковыми разрезами, также обтачанными широкой полосой яркой, красочной ткани. Просторные штанины из двух полотнищ были заправлены в мягкие кожаные сапоги без каблуков. Головы их были покрыты высокими островерхими шапками с кисточкой, свисавшей с макушки. Самыми хитрыми и ловкими торговцами слыли аравийские купцы. Они везли кожи, изюм из оазиса Таиф, высоко ценившиеся далеко за пределами их родины, финики, золотой песок, серебро в слитках, йеменские благовония и лекарственные растения. Их можно было издали узнать по длинной белой рубахе-джалабии*. По спине свисал длинный конец платка – гутра*, обтянутого на макушке жгутом, который удерживал платок на голове и назывался икаль*. В пути, спасаясь от ветра, холода, жары и песка, купцы закрывали гутрой нижнюю часть лица. Наметанный глаз мастера замечал все, вплоть до мельчайших деталей в одеяниях тех, кто прибыл из дальних и ближних краев. Пришельцев из Индии отличали широчайшие шаровары-дхоти*, подхваченные матерчатым поясом, и длинные, почти до колен пиджаки-шервани*. Их огромные тюрбаны, которые назывались дастар* или пхета*, были видны в людской сутолоке базаров издали. Венецианцы вышагивали в шляпах и в свободных квадратных плащах, фалды которых мягкими складками спускались вниз, слегка прикрывая короткие, до колен узкие штаны, завершающиеся чулками на ногах, обутых в кожаные туфли с крупными пряжками.
Они громко зазывали покупателей к лавкам и между собой тараторили на своем чудном говоре так быстро, что было почти невозможно из их речи уловить и слова. Со многими знаменитый мастер был хорошо знаком. Каждый из них считал своим долгом предложить ему лучшие из привезенных товаров. Старик был искушенным покупателем и с особой тщательностью выбирал среди всего этого изобилия то, что было необходимо ему в работе. Однажды теплой летней ночью портной трудился, не разгибая спины. Он пришивал золоченую тесьму к подолу платья для единственной, любимой дочери хана и очень старался не разочаровать ее, поэтому старательно выводил на ткани каждый стежок. Увлекшись работой, портной не заметил, как в распахнутое настежь окно заглянула Луна.
На маленьких, изящных ножках Луны красовались легкие, лазоревого цвета сапожки-етики*. Высокие каблучки были выточены из прозрачного горного хрусталя, а тонкие щиколотки подхвачены блестящей тесьмой, сплетенной из лунных лучей. - Так это ты, оказывается, подаешь пример звездам на небе, излучая такое изумительное сияние? - улыбнулся старик, любуясь дивным созданием. Луна, молча опустила глаза и промолчала. Она не знала, что нужно говорить в таких случаях, потому что была слишком молода и неопытна. Вместо ответа, капризно надув пухлые губы, внезапно выпалила:
Неужели вам трудно постараться для меня? Сшейте такой наряд, чтобы, увидев меня среди звезд на ночном небе, люди замирали от восторга! Ну, пожалуйста… – с легким придыханием взмолилась Луна, сложив руки на груди.
- Все эти ткани, которые ты здесь видишь, способны сделать краше любую женщину, но не тебя.
Словно струя хрустально чистой воды, муслин с легкостью проскользнул сквозь кольцо и невесомой волной опустился на руки мастера. Восхищенная Луна вскочила с места и от радости захлопала в ладоши. - Полагаю, нам надо сшить тебе совершенно простое девичье платье – косетек*. Его мы как следует приталим, чтобы подчеркнуть точеную стать. Низ рукавов, воротничок и подол в два ряда украсим пышными оборками – желбезек*, обильно покроем их бисером и серебряной вышивкой. В таком платье девушки чувствуют себя совершенно свободно. Далеко за стенами этого города, в открытой степи, откуда я сам родом, живут вольные люди. Там, такие же юные девушки, как ты, умеют оседлать коня и мчаться по бескрайним просторам наперегонки с ветром.
До боли сжимающие сердце воспоминания: выжженная солнцем необозримая степь, табуны коней, сотрясающие грохотом бесчисленных копыт землю, пение жаворонков, запах полынного ветра, бесконечный стрекот кузнечиков, под колыбельный звон которых когда-то, будучи ребенком, засыпал он, глядя сквозь шанырак* на усыпанное мириадами звезд высокое и чистое степное небо. Много лет назад его, совсем еще маленького мальчика, плачущего после вражеского нашествия среди пожарища и разора, подобрал один из торговых караванов, проходивших мимо. По прибытии в город его увидел старый, одинокий швец из местных сартов*. Он пожалел малыша и выкупил его у бухарского купца, который вел успешную торговлю, добираясь со своими товарами до самых берегов Едиля*. Старик вырастил ребенка, как собственного сына, и обучил всем премудростям ремесла. Мастер повторил судьбу приемного отца, оставшись таким же одиноким и посвятив всего себя портняжному искусству. Обойдя со всех сторон, он еще раз внимательно пригляделся к изящным изгибам ее тела и после некоторого молчания добавил: - Еще нам понадобится коротенький девичий камзол из вот этого бирюзового бархата. Он защитит тебя от пронизывающего степного ветра, прогоняющего по небу целые табуны облаков. Полочки камзола выложу такой же серебряной вышивкой и добавлю немного перламутрового бисера. И все это подчеркнем пояском - белбеу* из бархата и шелка, расшитых жемчугом, - затем немного помолчал и добавил:
- Сам бог велел тебе носить эти серьги. Вот для кого, оказывается, я берег их столько времени. Знаешь ли ты, что блеск серебра люди сравнивают с лунным сиянием и считают его твоей частичкой? Серебро таит в себе магическую силу очищения. Луна, не скрывая трепета, протянула ладонь, и мастер вложил в нее изящные серьги, мерцавшие чарующим огнем. Дрожащими от нетерпения пальцами она вдела их в уши и, взглянув на мастера, увидела, как он замер на месте в состоянии немого восхищения. - О, Создатель! – только и сумел выдавить из себя он. - И, конечно же, твои нежные руки должны быть украшены бес-блезик* с колечками-жузик* на каждый палец. - И не сомневайся, - подтвердил старик, помогая ей надеть кольца на указательный, средний и безымянный пальцы. От трех ажурных, сплетенных из серебряной нити колец тянулись цепочки к не менее изящному браслету. И в кольца, и в браслет была вправлена небесно-голубого цвета бирюза.Надев браслет на тонкое запястье, Луна вытянула руку вперед, любуясь не то своей изящной кистью, не то так ладно севшим украшением.
- Чудесно! – обрадовалась Луна и встала перед мастером в полный рост, чтобы он снял с нее мерки. Луна была худенькой, стройной и очень высокой, поэтому ему пришлось воспользоваться лестницей, чтобы измерить ей пройму, грудь, спину и плечи. Никогда еще он не снимал мерки со столь тонкой и изящной талии. Портной был так восхищен ее неописуемой, сияющей юностью, что, недолго думая, выудил из сундучка купленное им на днях инкрустированное драгоценными камнями венецианское зеркальце в бронзовой оправе и подарил ей. Говорят, в зеркале отражается не только облик того, кто в него глядится, но и его душа. Портной за многие годы неустанного труда успел изучить характеры самых разных женщин и потому был очень проницательным человеком. Он сразу же понял, что его нежданная гостья была безмятежным и чистым созданием. Кому, как не ей, ежедневно заглядывать в это прекрасное зеркало? Удивленная Луна посмотрела на себя и захлопала ресницами. Немного опешив, показала самой себе язык и сложила губы бантиком. Затем медленно повернулась к мастеру и спросила:
- Спасибо! – почти шепотом произнесла она, не в силах отнять глаз от зеркала. С трудом отвлекшись от этого приятнейшего занятия, попрощалась и довольная, тихо выскользнула в открытое окно.
Взглянув на вытачки, невольно сравнил талию ханшайым* с тонкой талией Луны. Мастер никогда вслух не признался бы в этом, но сравнение, конечно же, было не в пользу единственной дочери хана. Она была очень своенравной и капризной девушкой, поэтому портной не посмел отложить ее заказ на более поздний срок, хотя его так и подмывало бросить все и начать работу над нарядом Луны. Через неделю мягкое, струящееся платье из нежнейшего голубого муслина, со всех сторон сколотое булавками, было готово к примерке. Рядышком лежали маленький узорчатый камзол из бирюзового бархата и крошечная такия из глазета в цвет к платью, расшитые жемчугом. Мастер с нетерпением ждал наступления ночи. Когда на небе замигали первые звезды, за распахнутым окном раздался мягкий, грудной женский голос:
Пухлые ножки обуты в мягкие сапоги на небольшом каблуке, для верности в голенищах плотно зашнурованные лунными лучами. Ее тяжелые, достающие до колен черные косы были собраны на затылке в тугие узлы и забраны под косынку из того же лунного полотна. Но более всего удивило мастера, что, несмотря на свою полноту, Луна стала еще краше, чем была, и излучала намного больше мягкого, рассеянного света. С ее приходом комната наполнилась таким умиротворением и покоем, что мастеру вдруг захотелось, чтобы она как можно дольше оставалась у него в гостях. Взгляды обоих остановились на приготовленном платье, камзоле и маленькой, затейливо вышитой серебром озорной шапочке. Благожелательная улыбка медленно сошла с губ Луны, и она замерла в полном недоумении. Без слов стало ясно, что примерка бесполезна. Платье было безнадежно мало, а веселая девичья шапочка никак не вязалась с мягким, женственным обликом Луны, повзрослевшей в столь короткий срок.
– Носить длинные косы мне вроде как уже не к лицу. Да и кольца что-то малы стали. А вот с серьгами я пока расставаться не хотела бы. - Да, да, конечно, - поспешил согласиться портной, - они и предназначены для такой луноликой красавицы, как вы. А к вашим рукам мы подберем другие украшения. Порывшись в сундучке, мастер вынул два массивных серебряных браслета. У одного из них плоский верх уравновешивался выступающими на общем фоне крупными вставками из камня нежного розовато-персикового цвета в оправе. По контуру они были обрамлены ажурной сканью. Остальную поверхность покрывал орнамент из треугольников с напаянными мельчайшими шариками зерни. Другой браслет был посередине облицован полосой перламутра, окантованного по краям филигранной сквозной резьбой, перемежающейся с рельефной чеканкой.
Слегка опешившая Луна протянула к нему руки. Он тут же надел оба браслета на пухлые запястья и нанизал на пальцы обеих рук по два кольца с сердоликом.
Немного подумав, он выбрал тонкий, переливающийся дамасский шелк с мелким цветочным рисунком на бледно-розовом фоне, темно-синий, как ночное небо бархат и отрез белого атласа. Поверх платья наденем бархатный бешмет*. Обрамим его серебряным позументом и густо покроем изящной вышивкой. А вместо шапочки сошью вам из белоснежного атласа жаулык*. Он не только прикроет волосы, плечи и спину, как это и положено в вашем возрасте, но и придаст благородства, стати и мудрости.
Спустя некоторое время, предварительно постучавшись, портной заглянул в дверь и обомлел. Перед ним стояла прекрасная женщина, способная ослепить своей красотой любого. Нежная шелковая ткань струилась вниз, мягко облегая ее высокую грудь и слегка пополневшую талию. Длинные рукава, собранные у запястья в тонкую манжету, подчеркивали плавный изгиб ее плеч. Белоснежный жаулык обрамлял пухлое, цветущее лицо Луны, сделав ее и без того царственную осанку еще величественней. Бархатный темно-синий бешмет, расцветкой напоминающий глубокую летнюю ночь, завершал собой наряд, придавая облику Луны роскошный и торжественный вид. Не помня себя от радости, мастер несколько раз оббежал ее по кругу, затем приставил лестницу, забрался на самый верх и подправил платье в нескольких местах, держа во рту, как это делают по обыкновению все швецы, целый ворох булавок.
Дождавшись, когда мастер выйдет из комнаты, Луна переоделась в прежнее платье, обвязалась звездным пояском и, вынув из кармана зеркало, некоторое время внимательно разглядывала свое сияющее лицо, на котором не было ни одной морщинки. Загадочный и вдумчивый взор выдавал в ней женщину в самом расцвете ее дивной красоты. Довольная увиденным, она положила зеркало обратно в карман. В это время в комнату вошел мастер. Луна попрощалась с ним и неспешно выплыла в распахнутое окно. Не каждый день у него бывали такие необыкновенные гостьи. «Да, пожалуй, я единственный на всей земле мастер, который получил заказ от самой Луны!» - подумал про себя взволнованный портной. Его очень смутило, что с голубым муслиновым платьем он не попал в размеры. А ведь оно было совершенно простого кроя. Поэтому решил постараться со вторым нарядом. Ему придется изрядно потрудиться, так как фасон был на этот раз гораздо сложней. Кому, как не ему, искушенному умельцу знать, что, чем старше женщина, тем замысловатей должен быть ее убор?
Он заранее завершил все предыдущие заказы, новые временно не стал брать, чтобы все свое время посвятить Луне. А с утра пораньше решил пойти на базар, прикупить недостающие для наряда детали и заодно пополнить свои запасы. В свободные от работы дни он любил подолгу бродить по бесчисленным ремесленным рядам, а ремесел его город знал множество. Высоко ценилось умение кузнецов-оружейников, переписчиков бумаг, гончаров, ткачей, шорников и сапожников, мастеров по изготовлению юрт.
Кого здесь только не было: красильщики и стеклодувы, глашатаи и брадобреи, водоносы и зеленщики. В людском море сновали всевозможные путешественники и торговцы, миссионеры и паломники, монахи, искатели приключений, глотатели шпаг и огня, предлагали свои услуги шальные заклинатели духов, толкователи снов и предсказатели судеб, бесшумные, как тени, продавцы опийного зелья, вездесущие сводницы.
Улицы пестрели разноцветьем одежд. Над многолюдной толпой колыхались тюрбаны, фески, тюбетейки, всевозможные шляпы, папахи и колпаки.
Продавцы огня спешили разнести своим постоянным покупателям каленые угли, и совсем скоро над базарной площадью, над садами шахристана*, над бесконечными рядами караван-сараев, над кривыми, тесными улочками ремесленного рабада* поплыл густой хлебный дух. Это пекари разожгли в тандырах* огонь и принялись печь свежие лепешки, усыпанные кунжутом и тмином, самсу, начиненную мясом и жареным луком. И вот уже на больших глиняных подносах, расписанных затейливым узором, ароматными, дымящимися горками высится их товар. Рядом кипят медные луженые самовары внушительных размеров, пыхтят расписные пузатые чайники из риштанской керамики. В больших и малых казанах варится мясо, спеет плов. Из раскрытых настежь ковровых коржынов* торговцы вынимают цветные бруски сладкой, рассыпчатой халвы разных сортов: кунжутной, арахисовой, на меду, на бараньем сале с миндалем. Рядами стоят кувшины с айраном и катыком*, другими напитками, большие саба*, в горловину каждой из которых вставлена деревянная мутовка с крестовиной на конце для взбалтывания кумыса и шубата.
Торговец, приметив знакомого мастера, взялся выкладывать на прилавок лучший свой товар, расхваливая его на все лады. Люди говорят, что бренные останки самого Будды были завернуты в ткань из Бенареса. По рассказам купцов в далекой Индии невесты часто наряжаются в сари из красного и розового бенаресского шелка, обильно расшитого золотом. Но самая роскошная индийская ткань – это кинхаб*, в шелковую основу которой вплетены золотые и серебряные нити, образующие нежный цветочный узор. Самые знатные женщины города выбирают ее, чтобы пошить наряды для особо торжественных случаев. Купец разложил перед ним на прилавке отрезы нежнейшего гуджаратского иката* с замысловатыми рисунками: тиграми и слонами, танцующими девушками и самым любимым рисунком мастера – причудливо извивающимся листом бетеля на мерцающем жемчужным отливом шелковом фоне. Проведя ладонью по гладкой поверхности ткани, купец стал объяснять, что умелые руки ткачей подвязывают нити отдельными пучками, каждый из которых окрашивается в разные цвета. И только затем пряжа устанавливается в ткацкий станок, где нити волшебным образом превращаются в геометрические узоры, витые раковины, стебли и цветы причудливых растений, в орнаменты из фигурок людей, животных, птиц или рыб. Из Индии верблюды везут сюда ярчайшие шелка. Мастер невольно залюбовался шелком ярко-синего цвета, готового поспорить с голубизной лазурного моря в ясный день. Только в водах Ганга растет плавунец, из цветков которого получают истинной синевы краситель – индиго. Носить шелка цвета индиго почитают за честь особы высокого положения.
Из морских моллюсков извлекают красители для тканей пурпурного и карминного расцветок. Из голубого лазурита получают чистейший ультрамарин. Никто в мире, кроме индусов, не знает столько способов приготовления красок из охры, сурика, киновари. У прилавков толпится немало женщин, желающих выбрать себе что-нибудь из этого разноцветья тканей. Вместо сдачи им предлагают связки кораллов.
А вот бивни слонов здесь на вес золота, потому что из слоновой кости получаются резные изделия изумительной красоты. Ее используют для изготовления украшений, предметов роскоши. Это камеи, которые вставляют в серьги, кулоны, подвески, кольца, перстни и броши. Такие украшения имеют высокую стоимость. Также из кости делают рукояти для холодного оружия, гребни, вырезают шкатулки, статуэтки, обложки священных книг, игральные кости, фишки для игры в маджонг. Обереги и амулеты из слоновой кости - это древнейшие магические предметы, которые люди используют для улучшения жизни и привлечения удачи.
От разнообразия товаров глаза разбегаются. И чего только нет в дорожных мешках купцов! В них можно найти не только слоновьи бивни, но и рога носорога, панцири черепах и еще много всякого диковинного добра. Тут же, посреди дикого гвалта, за специальной перегородкой топчутся настоящие, живые слоны. Непрестанно вертятся, кривляются и издают пронзительный крик обезьяны. В клетках сидят экзотические птицы с ярким оперением и длинными радужными хвостами.
На расстеленном прямо на земле коврике, под звуки флейты тощего, дочерна загорелого под знойным солнцем факира извивается в причудливом танце змея, собрав вокруг толпу зевак.
Здесь все было иначе. Никакого шума и беспорядка, никакого рева животных. На длинных и широких прилавках выложены в ряд самые разные виды знаменитого китайского шелка, от тонкого газа до парчи. Названия рисунков ласкают слух и воображение: «драконы, резвящиеся среди цветов», «лотос и тростник», «водяные травы с рыбками», «пионы», «дракон и феникс», «дворцы и павильоны», «жемчужины с зернышками риса», «гравированный шелк» и еще десятки и десятки не менее красивых наименований, запомнить которые не так-то просто.
Со слов купца многие из них существуют уже не одно столетие, а золотое шитье на шелке, как он уверяет, не поблекнет даже спустя множество веков. Мастерство ткачей Китая – поистине великое чудо света.
Китайский шелк особенно изыскан и дорог. Недаром его любят самые знатные заказчицы мастера. Поэтому он отобрал несколько наиболее приглянувшихся ему расцветок струящейся ткани, расплатился за них и продолжил свой путь.
На видном месте выставлен самый звонкий товар – тончайшие фарфоровые чаши, бокалы, блюда снежной белизны с изящным рисунком. Только за Великой стеной владеют секретом его производства. Никто пока не смог постичь тайны превращения глины в изделия, вызывающие восхищение людей в любом конце мира. Для росписи фарфора они используют ярчайшую вольфрамовую синь и лимонную вольфрамовую желть.
Велико искусство тибетских лекарей, но их строго охраняемые секреты неведомы никому.
В искусстве врачевания тибетцам не уступают и местные емши*. Говорят, их снадобья, составленные по рецептам «Книги исцеления» самого Абу Али ибн Сины, побеждают многие болезни. Они лечат женьшенем и корнем лакрицы, растущей по берегам Сайрамсу.
В ходу настои из девясила, алтея, горчака и марьина корня, растирания из донника, отвары душицы и ромашки. Легкое, едва уловимое благоухание доносится из лавок местных лекарей. Чтобы привлечь внимание покупателей, они сжигают в маленьких жаровнях пучки сухого адраспана* – священной степной травы. Этот запах у мастера накрепко связан с его далеким детством. Он хорошо помнил, как его мать окуривала им юрту, чтобы очистить и защитить их жилище от порчи и зла. Здесь на базаре часто можно было встретить женщин с ковшиками, в которых тлеет и дымится адраспан. Многие торговцы верят, что этот ритуал с окуриванием принесет им прибыль, поэтому «распространительницам удачи» они охотно подают мелочь или что-нибудь со своего прилавка.
Особым спросом пользуются самые тонкие и самые лучшие в мире циновки из камыша, произведенные в Систане. Случались и удачные дни, когда караваны доставляли не только ковры с затейливыми узорами из Исфахана, но и кашанский бархат махмаль*, равных которому не было, одноцветную шелковую кимху* и многоцветный кассаб*.
Однажды мастеру даже удалось купить несколько отрезов абъяра* - плотной шелковой волнистой ткани с золотыми и серебряными струями. Один из них очень кстати пошел на пошив праздничного халата для жены первого ханского визиря. Он помнил, что даже эта надменная женщина не смогла тогда скрыть своего восхищения роскошной и удивительной тканью. Сегодня в персидских рядах товаров было негусто, поэтому, бросив лишь беглый взгляд, он прошел мимо.
Мастер подолгу рассматривает и щупает материи, примеряется к ним и в итоге покупает несколько локтей муаровой темно-красной камки и отправляется к рядам местных торговцев.
Здесь на продажу выставлены овечьи шкуры, обработанные до атласной гладкости. Стопками высятся сафьяновые подушки, одеяла из тафты, подбитые мехом лисы или горностая. Рядом товары от шорников и оружейников - седла, обтянутые прочной куланьей кожей, сбруи с серебряным чеканом, кожаные колчаны, инкрустированные драгоценными камнями луки. При солнечном свете сияют цветные стекла. Дальше по рядам хлопковое семя, домашняя утварь из металла и дерева и, конечно же, смушки каракуля – непревзойденного сокровища, доставляемого на базары из вольных степей. Отсюда с караванами упругая и шелковистая каракульча* расходится по всему миру. В мгновение ока, на глазах у покупателей они режут баранов, снимают с них шкуры и разделывают туши на двенадцать частей*, аккуратно складывая в сторонку требуху, которая после очистки и промывки также пойдет на продажу.
Серьги, кольца, перстни, блезики*, ожерелья, медальоны, диадемы, подвески расположились в строгом порядке. Изделия из драгоценных и полудрагоценных камней, оправленные в золото и серебро, бусы из двухслойного стекла с золотой и серебряной прокладкой, ножные и ручные браслеты, аграфы* с рубинами, изумрудом и алмазами, связки звонких монет для украшения кос, перехваченные шелковыми лентами и цветными витыми шнурами. Все это великолепие расположилось на прилавках в специальных деревянных нишах. Особняком лежат самые разнообразные мужские перстни, пользующиеся большим спросом. Их ношение было обязательным, так как они указывали на род занятий владельца. В пестром многолюдье рынка такой перстень строго установленной формы и цвета камня к тому же облегчал возможность отыскать человека нужного ремесла. Мастер уже много лет носил на безымянном пальце правой руки золотой перстень с выгравированным на его поверхности изображением наперстка и иглы. Обойти базар за день было невозможно, но тому, кто знал, что именно ему нужно, такой необходимости и не было. Одолев привычный маршрут и пополнив запасы, старый мастер возвратился к себе. Не откладывая, взялся за раскроенное платье из бледно-розового дамасского шелка в мелкий цветочек и принялся сшивать аккуратными стежками шов за швом. Собрав в легкую складку довольно широкую талию, внезапно вспомнил про платье ханшайым, которое он завершил на прошлой неделе и невольно сравнил талию Луны с талией ханской дочери. На этот раз сравнение было уже далеко не в пользу Луны. Но почему-то это никак не могло испортить его впечатления от облика ночной красавицы. Полнота украшала ее, как ни одну другую женщину на свете. Мастер усмехнулся: «Надо же, как оно бывает-то!» - и, покачав головой, склонился над тканью. Ему еще предстояло выметать петли для перламутровых пуговиц на груди и манжетах платья, пришить к горловине маленький круглый воротничок, заложить с двух сторон вытачки и подхватить легкими стежками струящийся подол платья. Затем вышить золотой и серебряной нитями весьма замысловатый узор на удлиненном бешмете и пройтись тонкой серебряной тесьмой с рельефной индийской вышивкой зардозИ по кромке жаулыка, который будет украшать голову его загадочной заказчицы. А еще просто необходимо пришить к поясу бешмета изящную пряжку-капсырма* с тиснением и серебряными монетами на тоненьких цепочках, которые будут издавать нежный, бархатистый звон. И звон этот будет таким тихим, что вряд ли он достигнет ушей жителей земли. Зато его услышат далекие, мерцающие звезды, когда Луна в столь царственном наряде будет проплывать мимо них. Он очень волновался. Ведь в убранстве, сшитом его собственными руками, Луну сможет увидеть каждый, стоит только ему поднять голову вверх. О, это была большая ответственность.
И вот, наконец, роскошный наряд для ночного светила готов и лежит перед мастером, переливаясь и мерцая радугой огней. Бледно-розовый шелк с синими цветочками и темно-синий благородный бархат чудесно сочетались друг с другом. Он невольно залюбовался своим творением и опомнился лишь тогда, когда мастерскую внезапно залил холодный, яркий и несколько слепящий свет. Невольно щурясь, портной удивленно оглянулся и увидел в окне свою старую знакомую – Луну. Но боже! Что с ней стало? Она сияла так, что глазам было больно, и к тому же округлилась настолько, что с трудом протиснулась в распахнутое окно. Пыхтя и отдуваясь, Луна привычно присела на краешек сундука. Нет, конечно же, она была прекрасна, как и прежде, но в ее лице появилось выражение легкого недовольства собой. Вглядевшись, мастер понял, почему. Лик Луны покрывали какие-то темные пятна, которые она, видимо, старалась скрыть ярким сиянием. С некоторым вызовом (а может, мастеру только почудилось) гостья посмотрела на старого швеца и спросила: - Ну, чем вы обрадуете меня сегодня? От ее пристального взгляда у старика вдруг разболелась голова (но вполне могло быть и так, что это ему только показалось). Оба одновременно посмотрели на поверхность стола, где был разложен готовый наряд. Швец глянул на дородное, если не сказать тучное, тело Луны и тяжело вздохнул. Опять он не попал в нужные размеры, опять сшил наряд, который ей даже на нос, как говорится, не налезет. Увидев это, Луна буквально побелела от досады, наполнив мастерскую резким, режущим глаза светом. Она вынула из кармана зеркало и внимательно стала разглядывать свое лицо. Обнаружив на нем новоявленные морщины и пятна, которые отчетливо выделялись при столь ярком свете, заметно расстроилась:
Мое дело все это подчеркнуть, показать всю глубину и благородство вашей обольстительной, чарующей зрелости.
Затем обратил взгляд на стопку тканей, размышляя над тем, какие из них выбрать на этот раз. Луна была настолько полной, что занимала собой почти всю мастерскую.
Наконец, вытянул из стопки отрез яркого китайского шелка с крупными лиловыми цветами лотоса на бледно- зеленом фоне, купленный им на днях на базаре, кусок плотного изумрудно-зеленого шелка, белый коленкор и отрез засиявшего в лунных лучах тонкого, белоснежного атласа. Затем, еще раз испросив у Луны позволения, приставил к ней лестницу и, забравшись на самый верх, вновь снял мерки с горловины, груди, плеч и спины. Затем спустился на десяток ступеней и измерил талию, если конечно ее можно было так назвать. Никогда прежде ему не приходилось измерять такую широкую и объемную талию. Он даже не нашел с кем сравнить ее, как это делал частенько в силу своей профессиональной привычки. Надо сказать, мастер был искренен, когда осыпал похвалами полную Луну. Он был очень искушенным в женской красоте человеком. Перед его глазами за много лет прошло столько женщин, самых разных: молодых и старых, стройных и полных, высоких и коротышек, и в каждой он умел увидеть заложенную в ней природой красоту. Наверно, иначе он и не стал бы столь знаменитым мастером, который видел свое предназначение в том, чтобы сделать их еще привлекательней и краше. «Некрасивых женщин не бывает, - частенько повторял он, - просто надо помочь каждой разглядеть в себе божественный замысел». Взглянув еще раз на сияющее и полное лицо своей гостьи, он ощутил неподдельный восторг. «Сколько на свете луноликих красавиц с именами Айжан, Айгуль, Айсалкын, Айсулу, Айман, Айгерим, Айдана, Айтуган*… - подумал старый швец. - Люди веками называют так своих дочерей, потому что мерилом красоты для них всегда была Ай* - Луна. Да, да, та самая Луна, которая сидит сейчас передо мной, изливая столь таинственный и чарующий свет. А что может быть прекрасней женщины, озаряющей мир своей мудростью и добротой»? После таких мыслей старый мастер ощутил небывалое вдохновение и решил немедля приняться за новый наряд для этой восхитительной женщины. Разложив перед ней отобранные ткани, он взялся объяснять свой замысел:
Затем развернул белое коленкоровое полотно, провел по нему ладонью и сказал: - Такой почтенной женщине, как вы, кимешек* просто необходим. А вот из этого атласа соорудим на голове кипенно-белый шылауЫш*.
Целая неделя понадобилась ему, чтобы сшить новый наряд для своей столь необыкновенной заказчицы. Он кроил, отрезал, сшивал, украшал самыми лучшими золотыми и серебряными нитями новый убор Луны, про себя моля лишь о том, чтобы хватило тканей для завершения работы. На этот раз он израсходовал с десяток отрезов шелка. Также немало коленкора и атласа ушло на головной убор Луны. Мастер был счастлив! Ему не только хватило материй, но и наряд вышел прекрасным. Он представил себе, насколько величественной станет Луна в ишике, подбитом искрящимся мехом. И какой царственной сделает ее осанку высокий шылауыш на голове. Завершив работу, с нетерпением стал дожидаться ночи. В небе замигали первые звездочки, но Луны все не было. Портной даже заволновался и стал в нетерпении ходить по мастерской вперед-назад. Наконец, когда в небе засияла целая россыпь звезд, снаружи раздался слегка надтреснутый, сухой кашель. Выглянув в окно, он увидел убывающую Луну, а когда подплыла ближе, заметил, что она изрядно похудела и лицо ее покрылось густой сеткой морщин. Тонкими, опавшими губами Луна тихо произнесла:
Затем медленно стала подниматься выше и выше, пока не погрузилась в пучину больших и малых звезд, усыпавших полночное небо.
|
Примечания:
Кинхаб* – парча, одна из самых роскошных индийских тканей. Настоящий кинхаб представляет собой шелковую основу с вплетенными в нее серебряными или золотыми нитями, образующими нежный цветочный узор.
Икат* – ткани, выполненные в технике «икат» отличаются тем, что рисунок наносится лишь на нити основы, уток же остается одноцветным, отчего ткань получает красивый и сложный по цвету отлив.
Аксамит* – устаревшее название плотной ворсистой, часто узорчатой ткани из шелка и золотой или серебряной крученой нити, напоминающей бархат.
Пашмина* - тонкая, мягкая, теплая ткань, получаемая из пуха (подшерстка) кашмирских горных коз.
Джалабия* – (по-арабски – платье) – мусульманская мужская и женская одежда, платье или рубаха до пят.
Икаль* – толстый жгут, который носят на макушке, чтобы закрепить им мужской головной платок, называемый гутра (куфия)*.
Дхоти* – традиционный вид мужской одежды, распространенный в Южной, Юго-Восточной Азии, в частности в Индии. Представляет собой прямоугольную полосу ткани длиной 2-5 м., обертываемую вокруг ног и бедер с пропусканием одного конца между ног.
Шервани* – длинное мужское полупальто или пиджак с подкладкой, одежда в странах Южной Азии. Традиционно ассоциируется с аристократией Индии.
Дастар* – обязательный головной убор сикхов в форме тюрбана.
Пхета* – название тюрбана на языке маратхи, носят в штате Махараштра.
Етики* – каз. сапожки.
Муслин* – разновидность очень тонкой мелко-тканой х/б материи.
Косетек* – от каз. кос – парный и етек – подол, девичье отрезное по талии платье. Юбку платья обшивали в два ряда широким воланом, отсюда и название- платье с двумя подолами.
Желбезек* – каз. – два-три ряда оборок на внешнем подоле такого платья.
Шанырак* – конструктивный элемент, венчающий купол юрты в виде решетчатой крестовины, вписанной в круг. Предназначен для удерживания боковых элементов купола — уыков и создания проёма для попадания солнечного света и выхода дыма от очага.
Сарты* – оседлая часть населения Средней Азии.
Едиль* – (Итиль) – тюркское название реки Волга.
Белбеу* – каз. пояс, кушак, ремень.
Шашбау* – каз. украшение для кос, издающее звон. Использовалось для предотвращения похищения невест, что было довольно широко распространено среди кочевых народов.
Сырга* – каз. серьги.
Бес-блезик* – два-три кольца, соединенные с браслетом тонкой цепочкой. Украшение имело магическое значение. Раньше его носили почти все молодые казашки.
Жузик* – каз. перстень, кольцо.
Такия* – девичий головной убор, шапочка. Ее шили часто из той же ткани, что и платье и украшали вышивкой и монетами.
Глазет* – золотая или серебряная парча на шелковой основе.
Пучок совиных перьев* – оберег.
Ханшайым* – дочь хана, правителя.
Ханым* – госпожа, вежливое обращение к женщине.
Бешмет* – верхняя одежда тюрков, стеганый полукафтан.
Жаулык* – большой платок, головной убор замужней женщины-казашки из белой материи.
Шахристан* – посад в городах Средней Азии.
Рабад* - ремесленно-торговое предместье средневековых городов Востока.
Тандыр* – глиняная печь-жаровня шарообразной или кувшинообразной формы у народов Азии.
Коржын* – переметная сума.
Саба* - большой бурдюк из выделанной прокопченной конской кожи для приготовления и хранения кумыса.
Айран, катык*, – кисломолочные напитки тюркских народов.
Гуджарат* – самый западный штат Индии, славившийся текстильными изделиями.
Бенарес* – или Варанаси, город на севере Индии.
Систан* – историко-географическая область на юго-востоке Ирана и юго-западе Афганистана.
Зардози* – древнее восточное искусство объемной вышивки.
Емши* – каз. лекарь.
Адраспан* - гармала обыкновенная, травянистое растение полузасушливых степей Восточной Европы и Центральной Азии.
Махмаль* - персидский бархат.
Кимха*– однотонная шелковая ткань с золотым шитьем.
Кассаб* – разноцветная шелковая ткань с шитьем.
Абъяр* – роскошная старинная ткань с обилием золотой или серебряной нити, способ производства которой утерян.
Каракульча* - мех из шкурок недоношенных ягнят каракульских овец. (Каракол – Черное озеро, по названию местности в Узбекистане).
Касапшы* – мясник, рубщик мяса.
Двенадцать частей* – ритуальная разделка кочевниками туши животного на двенадцать частей, связанная по всей видимости с 12-тью месяцами года и с древним тенгрианским календарем, традиция, дожившая до наших дней.
Зергер* – ювелир.
Блезик* –каз. браслет.
Аграф* – декоративная пряжка, застежка.
Капсырма* – металлическая застежка, состоящая из двух частей, стягивала борта камзола в талии.
Жумыр-блезик* – простые, несомкнутые браслеты из серебра, единственным декоративным элементом которых был иногда жылан бас* – голова змеи. Такие браслеты носили женщины в возрасте во всех казахских родах без региональных различий.
Ай* – каз. луна.
Ишик* – каз. меховая шуба, крытая сверху плотным высокосортным шелком.
Кимешек* – каз. жен головной убор замужней женщины средних лет и пожилого возраста.
Шылауыш* – большой белый платок, наматываемый поверх кимешека в виде тюрбана.