"ҚОСАҚ АПА / БАБУШКА ҚОСАҚ" - Райхан Алдабергенова

ҚОСАҚ  АПА

Жоғарыда, аспанның қақ ортасында үстінен төменге дейін оюлы киіз ұй тұр. Қараңғы түн. Жымыңдаған жүлдыздардың арасында айдың қиғаш орағы ың-шыңсыз жүзіп келеді.

Киіз үйдің іші тым-тырыс, тек сырттағы қашада түрлі-түсті қойлар анда-санда маңырап қояды. Адасып жүрген ұйқылы-ояу бұлт кейде үйдің керегесін жұлма бүйірімен судырлап түртіп, әрі қарай беймәлім, шексіз аспанның қиырына жүзіп кетеді.

Кірер есіктің қарсысында мыспен қапталған үлкен сандықтың үстінде майлы шамның жасқаншақ жалынының тілшігі үйдің ішіне бір жайлы мөлдір және жұмсақ өң беріп, сәл ойнақтап тұр.

Түрлі-түсті текеметтің үстіне төселген ала құрақ көрпеде, мәсі киген екі аяғын алдына созып, көк сәтен көйлек пен ала түсті қыжым желеткелі арықтау кемпір отыр.

Ақ кимешектің төбесіне аппақ бұлттай биік шылауыш орап қойған. Басын бірқалыпты өлеңінің ырғағына сай изеп қояды. Апасының аяғы шайқаған үлкен мамық жастықта кішкентай немере қызы бесік жырын тыңдап жатыр:

Ай жүзді балапаным,

Ұйықтайтын кез келді.

Аспанда, қошақаным,

Жұлдыздар жымың етті.

Күн нұрындай жарығым,

Жым-жырт болды айнала.

Жұм көзіңді, шырағым,

Батты ұйқыға кең дала.

Шегірткелер ән салар,

Ертек енсін түсіңе.

Қиялда бұлақ қайнар,

Таңданушы ең несіне.

Апасының еркелеткен бәсең дауысы бір жеп-жеңіл, мөлдір жамылғыға орап, түрлі-түсті қиял әлеміне алып кеткендей. Ол сиқырлы әлемнің өңі осы қашадағы маңыраған ала қой, аяқ астында жатқан ою кілем, текемет және шаңырақты сүйеген уықты керегемен тас қылып бекіткен, жоғарыдан төгіліп тұрған өрнекті басқұрлар сияқты.

Басқұрлардың ұшы түкті әлеміш шашақ боп төмен салбырап тұр. Апасының көйлегіне де, қолына да осы дүниенің бар бояуы әбден сіңіп кеткен.

Ал әлди толқыны шаңырақтан түнгі аспанға сырғып тұрып ұмтылады. Арбалған жұлдыздар тізімі мейірімді әнге тербеліп, қалықтап, таңғажайып құпияға толы аспанда жүзіп келеді.

Апасының айтуынша адамның жаны күміс жіп арқылы алыстағы жұлдыздармен байланысты. Ол түнде сол жіппен жоғарыға самғап ұшып, сансыз аспан шырақтарының арасында серуендегенде адам түрлі ғажап түс көреді екен.

Ал дәл оянған кезде жаны кеудесіне оралады дейді, сондықтан ешқашан және ешкімді оқыс қимылмен әлде ащы дауыспен оятуға болмайды. Әйтпесе адамның зәресі ұшып, күміс жіп үзіліп кетуі мүмкін. Ал жаны болса сол бетінше аспанда ұшып-қонып, адасқан жұлдызға айналып, бір күні жоғарыдан жерге ағып түседі де, оны көрген адамдар әлдекімнің өмірі қиылды деп түсінеді.

Онысы өте дұрыс, себебі ешкім бұ дүниеде жансыз бір де бір күн өмір сүре алмайды. Тек жаны бар адамның сүйіп, жек көріп, қуанып, жылап, күліп, қайғырып әлде мұңданып өмірден өтуі мүмкін.

Жанынан айрылған адам, апасы айтқандай, мейірімсіз болады екен. Ол дем тартып, кәдімгідей ауаны жұтып, қимылдағанына қарамай, қаза тапқан адам сияқты, толық өмір сүрудің орнына әншейін күнін көріп жүрген бір пенде. Ондай адамның өмірдің мәнімен, күнделікті тұрмыстың шаттығы және қайғысымен бейтаныс болатынын Маржан жақсы біледі. Көзін жұмып, үндемей апасының әлдилеген әнін тыңдап жатыр:

Ұйықтай ғой, боташым,

Күміс жіппен жол ашық.

Қиялданып ұшарсың,

Жұлдыздарды құшарсың.

Ғажап түске елігіп,

Көңілденіп, желігіп,

Таңмен бірге қайтарсың,

Көргеніңді айтарсың.

Ай батуға таянса,

Күн аспанда оянса,

Тұра ғой деп айтайын,

Әңгімеңе батайын.

Кішкентай Маржан әбден тылсым дүниеге бөленіп, түс көріп жатыр. Басқаша болуы мүмкін де емес, себебі оның апасының есімі Қосақ.

Ол кісі нағыз сиқыршы және аспандағы кемпірқосақтың иесі. Төмендегі кең байтақ далада әне тұрған айбарлы таулардың етегінде, тасты бөктерін шуылдатып, қайнап аққан тау өзенінің жағасында кішкене қалашық жайғасқан.

Маржан онда ата-анасымен тұрады. Көктем лебі енді-енді сезіне басталып, алыстан ұшып келген құстар сайрап, қар суы сылдыр бұлаққа айналып аққан кезде, апасы Маржанды өзінің аспандағы үйіне алып кетеді. Алдағы жазды дәме етіп, бірімен бірі жарысып аппақ бұлттар үйді айнала ағып, бүлк-бүлк етіп жүгіріп барады.

Жақын арада күн әбден күшіне кіріп, қар жамылғысын еріткенде ақ бұлттар сұрланып, ауыр тартып кетеді. Сол кезде, алыстан Маржан мен апасының ескі досы, алып батыр Найзағай Кокайғыр деген ақбоз атқа мініп шауып келеді.

 Созылмалы садағын бар күшімен тартып, салбыраңқы, аспанды бүркеген қалың бұлт пердесін жалынды жебесімен атқылап, сейілтіп жібереді. Сосын аспанда күн күркіреп, бұлттың қампиған құрсағын найзағай қақ жарып өткенде, жылы көктемгі жаңбыр жерге су тасқынындай ағып түседі.

Сол кезде Маржан мен апасының жұмысы бастан асып кетеді. Көктемнің күркіреуіне Қосақ апа күні бұрын дайындығын бастайды.

Шуақты күндердің бірінде, Маржанның ұйқысын бұзбай ерте тұрып, ала қойларының аяғын қосақтап байлайды да, оларды сауып, тостағанды көбігі көпірген сүтке толтырады.

Жартысын ошақтағы қазанға қайнатып, немересіне хош иісті, пайдалы сусынды ішкізеді. Қалған сүтті қолын сермеп аспанға шашқанда, ол жан-жаққа таралып, жеп-жеңіл, аппақ шілтерлі бұлттарға айналады.

Сосын апасы бір қора түрлі-түсті қойын аспандағы көк жайлауға айдап шығарады. Қызыл, қызғылт сары, сапсары, жасыл, көгілдір, көкпенбек және күлгін түсті жануарлар еш алаңсыз түске дейін аспан шөбіне жайылып жүреді.

Күн әбден ысыған кезде оларды қашаға айдап кіргізеді де немересі екеуі өзінің ең басты жұмысына кіріседі.

Маржан апасының бұлт шүйкесінен тоқыған жеп-жеңіл ақ жапқышын төсейді. Ал басқа бүлттармен бірге жүзіп кетпес үшін, оның төрт шетін тас қылып қашаның қазықтарына байлап қояды. Сосын апасы сиқырлы қайшысын алып, қойдың жүнін қырқа бастайды.

Егер көктемнің бір жылы күнінде, шуақ аспанда жүзіп бара жатқан бұлттардың арасында олардың жылжымай тұрған бірнеше бауырласын байқасаңыздар, оны елді қуанышқа бөлеу мақсатпен тынымсыз еңбектенген Маржан мен апасының ісі деп білулеріңіз керек.

Шақылдаған қайшы жапқыштың үстін түрлі-түсті жүннің биік үймелеріне толтырды.

Енді осы жүнді шатастырмай, қызылын жасылынан, көгін сарысынан бөлек жинау Маржанның міндеті.

Күнде сандалын шешіп, жұмсақ және салқын жапқыштың үстін жалаң аяғымен басып, жүнді ақырын ғана бөлек-бөлек қылып жинақтайды. Бұл іске бір емес, талай күн кетеді.

Апасы екеуі апта бойы өздерінің жуас, бәріне көнгіш қойларының жүнін қырқумен болады. Кейде арасында тұяқшасын тыпыршытқан тентек тоқты кездесіп қалса, Маржан қасына отыра қалып, еркелетіп, сипалап, онымен жай ғана әңгімелеседі. Апасының арқасында білетін көптеген ертегілерінің бірін айтып та береді.

Сол кезде аңқау тоқты, түймедей екі көзін алдына қадап, бір нәрсені түсінгендей, тұрған жерінде қыбыр етпей қалады.

Оны Маржан әңгімесімен алдандырып жатқан кезде апасы қыста қалың болып өсіп кеткен жүнін түгел қырқып та, қаптарға реттеп салып та үлгереді.

Қалың тонынан құтылған қойлар күнге, көктемнің самал желіне қуанып, қашаның ішінде шат көңілді болып жүгіріп жүреді.

Келесі күн апасы айтқандай, ашық және шуақ болып шығады. Жүнді алдын ала дайындап қойған жаңбырдың суына жақсылап шайып, күнге әбден кептіреді де баяғы жапқыштың үстіне жаяды.

Сосын уқаланып, түсі кеткен алабажақ жүнді солқылдақ тал шыбықпен сабай бастайды. Әбден сабаған жүн бір кезде жұмсақ және үлпілдеген мамықтай болып шыға келеді.

Апасының жұмыстан тынбайтын қол астынан бұлдыр сағымдай жеп-жеңіл жүннің таудай болып өсіп келе жатқанын Маржан үндемей аңдып отырады. Төмен сырғып түсіп, ауада қалықтап шыр айналған жүннің титтей шүйкелерін жорғалап келе жатқан бұлттың біреуі алысқа іліп әкетеді.

Сол кезде оның аппақ денесіне көзді қызықтыратын түрлі-түсті дақ пайда болады. Маржан ондай бұлттардың артынан, көз жетпейтін алысқа жүзіп кеткенше қарап тұрады.

Төменде қар еріп, сыңғырлаған бұлақ болып ағып-төгіліп жатыр. Жарқыраған күннің сәулесі оны біртіндеп кептірген кезде, дымқыл бу жоғары көтеріліп, жеңіл, аппақ бүлттар зілденген, денесін әрең сүйреген бұлдырға айналады.

Енді олар аспанда бұрынғыдай ойнақтап жүгірудің орнына өз салмағынан өзі әлсіреп әзер жорғалап келеді. Ол жақын арада ержүрек батыр Найзағай Көкайғыр деген ақбоз атына мініп, қонаққа келеді дегеннің белгісі.

Сондықтан Маржан апасы екеуі өте маңызды жумыстың біразын бітіруге асығыс.

Жүнді сабалақтап, түтіп болған соң, екеуі үлкен сүйек тарақпен оны жақсылап тарауға кіріседі. Бір де бір қылшығын қалдырмай бұл жұмысты ықыласпен атқару керек деп апасы ескертіп қойған. Әйтпесе олардың ауыр және қызу еңбегі зая кетуі мүмкін.

Кештердің бірінде, батайын деген күн қиғаш сәулесін төгіп тұрған кезде, Қосақ апа қолына ескіден сақталған ұршығын алды. Маржан қасына жайланып отыра қалды. Апасы немересінің қолына кішкентай ағаш ұршықты ұстатып, жүннің ұшын оның титтей тастан жасалған басына бекітіп, талшығын қалай жіп-жіңішке қылып созуын, оны ұршыққа қалай орау керек екенін түсіндірді.

Бұл тіпті оңай жұмыс емес екен. Жүнді созып, онымен бірге ұршықты да үзбей үйіріп отыру керек. Алғашқыда ол Маржанның қолынан жөнді келмеді де. Біресе жүнді созуды, біресе ұршықты бұрауды ұмытып, қаншама тырысса да, кейде созған жүні үзіліп те кеткен жағдай болды. Жібі де бір қалыпты тегіс болмай, ойқы-шойқы, кейбір жері жуанданып, кейбір жері жіңішкеріп әбден азаптанды.

Бірақ апасының айтуынша, Маржанның міндетті түрде тырысуы керек, себебі әр Ұлы Далада туған қыз балаға Ұмай-ана іскер болсын деп ұршық сыйлайды екен. Әр анаға баласы дүниеге келер алдында Ұмай-ана ерекше белгі береді. Босанатын әйел түсінде садақ пен жебені көрсе - ұл, ал ұршық пен жүннің шүйкесін көрсе қыз бала табады дейді.

Ұмай-ана жаңадан туған балаға түнде келіп, бесігінің басына өзінің сиын білдіртпей іліп кетеді. Маржанның ойынша, бұл ұршықты оған Ұмай-ананың өзі сыйлаған болса, ол әдетті түрде апасы құсап түрлі жүннің ұшын ұршыққа орап, оны шеберлікпен иіруді үйренуі керек.

Әнеки, апасы сол қолымен жүнді созбалап, оң қолымен ұршықты бұрап қояды. Ширатқан жүні теп-тегіс жіңішке жіпке айналады.

Қосақ апа жұмсақ дауысымен әндеп немересіне жаңа сиқырлы ертегін бастады. Онда алып батыр жындар дуалаған сөз жетпес сұлуды іздеуге шығады. Жолда зұлым мыстандар түрлі қастық жасайды, ал батырдың тұлпары қанатын жайып, оны жердің түбіне дейін бір-ақ күнде жеткізеді.

Маржан ертегіні таңырқап, бір де бір сөзін жібермей тыңдап отыр. Аңыздың мөлдір ағынына сай ұршықтың шыр көбелек айналуымен бірге үлкен күлгін түсті жіптің шумағы да дайын болды. Оны апасы былай қарай қояды. Батыр болса дұшпандарының бәрін жеңіп, аруды тұтқыннан босатады да, екеуі тұлпарға отырып, алыстағы батырдың туған жеріне жетіп, ұзақ және бақытты өмір сүреді.

Ертегімен бірге көктемнің ұзақ, жылы кеші де аяқталды. Аспанға бірінші жұлдыздар шықты. Екеуі жүзіп бара жатқан бұлттың бір-бір түйірін үзіп алды да, оның суын тостағанға сығып, кезек кезек жақсылап жуынып ұйқыға жатты.

Ертеңіне апасы келесі қапқа кірісіп, үш басты, от демді Айдаһар туралы жаңа ертегін бастады. Айдаһардың демі апасының қолындағы оттай қырмызы қызыл, үлкен шумақ сияқты.

Екеуі жіпті жеті күн бойы иіреді. Күн сайын Маржан жаңа, сиқырға толы әңгімені тыңдайды. Жерді пәле мен апаттан сақтайтын көгілдір кең байтақ аспан күмбезі туралы ертегімен бірге көк шумақ та дайын болды.

Ал қызғылт сары шумақтың түсі аспанға домаланып шығатын көктемгі, жаздың қызған қапырығын жиып үлгермеген, жылуы жұмсақ күнге ұқсас. Шексіз ұлы теңіздің арындаған асау толқынының бетіне жүзіп шыққан, су тереңінде күмістен жаралған ақсуаттардың табыны туралы ертегімен бірге апасы толқындай көкпенбек жіпті шумаққа орап бітірді. Ылғи күнді бақылап, артынан домалақ басын қуана бұрып тұратын, қабақ шытуды білмейтін Күнбағар туралы ертегімен, көз жұмғанша, қампиған сап-сары шумақ та дайын болып қалды.

Анау төменде дала көк балауса шөп жамылып, құлпырып тұр. Апасының айтуынша, құдіретті Тәңір, аспанның ағзам құдайы, әр Ұлы Далада туған қозы, құлын әлде ботақанға арнап, жеткілікті қылып балауса жем-шөп өндіретін көрінеді. Аса берік және мықты болып өссін деп.

Қосақ апаның қолындағы ұршыққа оралған жасыл жіп дем арасында балауса шөптей шумақ болып томпиып шыға келді. Қалың, нық шумақтар үлкен, құшаққа сыймайтын доп сияқты. Маржан оның үстіне отырып алып, үйдің ішінде қуана домаланып, ойнап жүр.

Апасы бітпейтін үй шаруасымен айналысып, арасында жымиып күліп қояды. Таңертең малды өріске айдап, жаңбыр суымен суарады. Үйді жинап болғасын қойларын сауып, сүтінен май шайқап, немересіне оның жақсы көретін бауырсағын пісіріп беруі керек.

Ұзақ қыс бойы көріспей екеуі бірін бірі өте қатты сағынған. Апасы үнемі жайнап, күлімдеп жүр. Қуанғаны соншама, жарқыраған көзінің айналасындағы әжімі тіпті күннің сәулесіндей шашылып тұрған сияқты. Себебі аспандағы таусылмайтын жұмыстан былай, ол кісіге басқаның да қамын ойлау қажет. Немересін көрсе болды, өзін өте бақытты сезінеді.

Күндердің бірінде апасы сандықтан екі қос тоқыма бізді шығарды. Үлкенірегін өзіне, кішірегін Маржанға.

- Асығуымыз керек. Жақын арада Найзағай ақбоз атымен бізге қонаққа келіп қалар. Жақсылап дайындалу керек, - деп апасы немересімен бірге шумақтардан түрлі-түсті таспа тоқуға кірісті.

Маржанның сол қолын ұстап, жіпті сұқ саусағы арқылы өткізіп астынан үстіне бас бармағына орағанда бірінші ілмек шыға келді. Сосын жіптің екі ұшын қосып, алақанын аты жоқ саусақ пен шынашағымен қысып, ілмекке төменнен екі бізді бірдей кіргізді. Апасының қолы жұмыстан әбден шаршаған, бірақ өте жылы және жұмсақ. Еркелеткен дауысы да жайдары:

- Ал, енді жіпті іліп алып, аздап керіп, былай жаңа ілмек шығарамыз, - деп түсіндіріп, немересінің сұқ саусағы мен бас бармағының көмегімен екі жіптің арасын ысырып ашты да, - осымен тағы біреуін біздің ұшына тартып қойдық. Сырғып кетпес үшін ілмекті бізге нық отырғызу керек, тек аса тығыз болмасын. Ары қарай не істеуді өзің де білесің. Жинап, бізді керекті мөлшерге дейін толтыра бер, - деді.

Маржан жіптің ұшын титтей ілмек қылып тартып, тоқыманың бірінші қатарын бастады. Кішкентай саусақтары қалшылдап, ілмектері ойқы-сойқы, біреуі тығыз, біреуі бос болып шығып бізден сырғып түсті. Енді қайтадан бастау керек. Маржан ерінбей, тоқудан бас тартпай жұмысын жалғастыра берді.

Апасының айтуынша ол жігерін үзбей ұқыпты түрде еңбектенсе, біртіндеп бәрі де орнына келеді. Маржан апасына сенеді. Бар ниетін салып тырысқаны сонша, тіпті тілінің ұшын шығарып отырғанын да байқамай қалыпты. Ал апасының қолындағы тоқыма біздің билегенін көрсеңіздер! Ұзын, жалпақ таспасы бірқалыпты тегіс және өте әдемі деуге болады. Апасының шапшаң қимылын көре отырып, Маржанға: «шіркін-ай, мен де осылай тоқи алсам екен!» - деген ой пайда болды.

Аспанда қалықтаған бозторғай құбылған көңілді әнін сайрап берді. Ол астындағылар үшін жоғарыда ән салады. Ал Маржан отырған жерден төмендегі титтей құс көзге де көрінбейді. Бірақ оның қуанышқа толы дауысы жақсы естіледі. Кең даланың жазы бозторғайдың шырылдауымен бірге келеді. Жылы мерзім де жақындап қалды. Тек апасы екеуі аспанға кемпірқосақты шығарса болды, балалар да, ересектер де биікте жарқыраған түрлі-түсті көпірді тамашалап далаға жабылып шығады. Жалпы күзде мектептегі сыныптастарына айтатын әңгімесі аз емес.

Мұғалім міндетті түрде «Жазғы демалысым қалай отті» - деген тақырыпта жығарма жазғызады. Сонда Маржан бастан кешкен оқиғалары, аспандағы жайлауда өткізген ғажап демалысы туралы, біреуін де қалдырмай жазады.

Апасы екеуінің түрлі-түсті қойларын қалай баққанын, олардың жүнін қырқып, түтіп, тарап үйренгенін, Көкайғыр туралы, оған ала тоқымды өз қолымен тоқығанын да ұмытпай баяндап береді. Қалай жердегі қардың ерігенін, байтақ даланы біртіндеп көк майса шөп басқанын, кейіннен оны түрлі-түсті кілемге айналдырып қызғалдақ, қоңыраугүл, нәркес сияқты гүлдердің құлпыруын да ұмытпас. Себебі бұл жағдайға апасы екеуінің қосқан үлесі аз емес. Ал жылы жақтан ұшып келген аққу, қаз, үйректер ше? Даланың өзендері мен көлдерін жағалап ұя салғаны, балапандарын шығарғаны... Құс ұшар биіктен де жоғары орналасқан апасының үйінен Маржанға алақандағыдай көрініс ашылады. Сыныптастарының таңдануы шексіз болатынын ол нақты түрде біледі, себебі сол шығар жүрегінің ентігіп, кеудеге сыймай тарсылдауы. Тек ол кейін болатын жағдай, ал қазірге жұмысы бастан асып жатыр.

Міне, апасы біріншіден қызыл, сосын қызғылт сары, сапсары, жасыл, көгілдір, көкпенбек және соңында күлгін түсті шексіз ұзын құбылмалы түсті таспаларын жерге төсеп, тоқу инесімен біртұтас жолақ қылып ызып жатыр. Маржанның тоқымасы қысқа және қисықтау болып шықса да, оған ол қайғыратын емес. Болашақта бұндай әдісті апасы сияқты меңгеруіне күмәні де жоқ. Әзірге түрлі-түсті олақ таспаларын инемен қолынан келгенше қосып сыйға даярлап қойды. Бұл Найзағай батырдың майталман және кербез ақбоз аты Көкайғырдың үстіне төсейтін жарқын, ашық түсті жабу.

Осымен апасы екеуінің ең басты және маңызды жұмысы аяқталды деуге болады. Ендігі қалғаны бірінші күннің күркіреуін және көптен бері күткен қонағы Найзағай батырды қарсы алу. Олсыз екеуінің істеген ісі бар мәнін жоғалтты дей бер. Күнде таңертең Маржан апасына малды аспандағы көк өріске айдауға көмектеседі. Сосын көктемгі жылы күннің көзіне езіліп, жасаң шөпті жұлған түрлі-түсті қойларының қысқы қалың тондарынан арылып ойнақтағанына көз салып отырады.

Қар еріп, қара жер нәзік және көкмайса кілеммен бүркеніп үлгерді. Көктемгі шапшаң самал жел аспандағы бұлттарды айдаған сайын, олардың саны көбее бастады. Сондықтан күннің де, Маржанның да көзіне жерде не болып жатқанын көру қиындап барады. Үйлерін қалың бұлт пердесі торлап алды.

Күндердің бірінде ерте оянып Маржан бұрынғы аппақ бұлттардың орнына ауырланған сұр бұлттарды байқады. Жылы жел ысқырып, оларды алдына салып айдап барады екен. Аспанды бұлдыр тартып, тұман күні бойы жиналды. Егер таңертең оның жырығынан анда-санда күн көрінген болса, түстен кейін біреу ауыр және бір қорқынышты алабарқын пердемен жапқандай аспан қарайып кетті. Нөсер жауын бар долылығымен жерге ұмтылудан бұрын, демін әрең ұстап, күшін жинап тұрғандай. Мелшиген қапырық табиғаттың қаһарлы күшінің сілкінуін сарғая күткен сияқты. Айнала тым-тырыс, ауа да тырп етпейді. Ғажап! Бәрі айқын көрінеді, өңдемелі сурет құсатып біреу бұлттардың пішінін, әр бүгілісін әдемілеп сызып қойғандай. Бір кезде желдің екпіні зуылдап өтті де көкшіл сұр тұман күннің күркірегенін ести салып үдірейіп кетті.

Біртіндеп айналаны жақындаған нөсердің хош иісіне толтырып желдің соқпасы да күшее бастады. Бұлттар құбылжып, алыста тағы да күн астан-кестен болып безілдеп күркіреді. Бір сәтте дүрсіл жақын жерге жетті. Ол, тас қараңғыда өз табынын таба алмай, адасып қалбалақтаған Көкайғырдың кісінегені.

- Міне, көптен бері күткен қонағымыз да келіп қалды, - деді апасы, бұлдыр тартқан ауаға тесіліп қарап.

- Апа, мен оның атына тоқым жауып үлгеремін бе? – деп, ысқырған желмен, күркіреген күнмен айқайласып, мазасызданған Маржан төңірекке көз салды.

- Үлгересің, - деді апасы, - Найзағай текті және сергек жігіт. Ең алдымен ол осында келіп, бізбен амандасады.

Зымырап бара жатқан аса ірі бұлттар енді көпіріп, бірін бірі түкті бөксесімен шалып, шырматылып кетті. Қиқар жел оларды алысқа қуып барады. Киіз үйдің түндігі сартылдап секіріп қарасұр иірімге батып, артынан аулақ безіп кетуге дайын тұрғандай. Оны тек тас қылып тылсым аспандағы қазыққа бекітіп байлаған ала арқан ұстап тұр. Маржанның тақиясын жел іліп әкетті. Дәл сол кезде бұрқыраған ағыннан Найзағай сүңгіп шықты. Үстінде сауыт, басында дулыға. Ұшып бара жатқан тақияны қағып алды да Маржан мен апасының қасына келіп тоқтады. Асыл тұқымды Көкайғырдың мықты тұяғының астынан от ұшқыны себіліп тұр. Батырдың қолында садақ, қорамсағы оққа толы. Көзі оттай жанған, мына қарасұр сабалақ бұлттарды тарқатып жіберуге дайын. Аттан түсіп, оны қазыққа байлады да тақияны Маржанның қолына ұстатты.

- Армысыздар! - деп байсалды жігіт басын иіп, қолын кеудесіне салды. Оның күркіреген, тасқын сияқты дауысын гулеген желдің соқпасы бір сәтте айналаға таратып жіберді.

- Амансыңба, қарағым! Сені біраз күтіп қалдық қой. Кез де келіп қалды, - деп апасы айғайлап дауыс берді.

Айнала бұлан-талан, бұрқылдаған ағын сияқты. Бірақ Маржан үшін Найзағайдай ержүрек және мейірімді батырдың қасында бұ дүниеде еш нәрсе де қорқынышты емес. Жасықтанбай, өз қолымен жасаған ат тоқымын батырдың қолына ұстатты. Найзағай алғысын білдіріп, қайтадан басын иді де қолын кеудесіне апарды. Сол сәтте бар әлем одан бетер тұманға батып, зырылдап шыр көбелек айналып кетті. Маржан сұр түнекке тесіліп қарап тұр. Қалың жалы желмен желбіреген Көкайғыр ауыздығын шайнап, пырылдап, асауланып тулады. Кісінеуі жан-жаққа даңғырлап, толқындай жайылып аспанды сілкіндірді.

Маржан тас қылып жұмып алған көзін ашқан кезде есепсіз бұлттың сабын сырғытып бұлдыр тартқан күңгірт тұманның дәл ортасына зымырап шауып бара жатқан Найзағайды көрді. Тұлпардың үстінде өзінің сыйлаған ала түсті тоқымын байқап, жүрегі қуанышқа бөленіп, бар әлем гүлденіп жайнап кеткендей болып көрінді. Расында, адам қуанған кезде ең түнерген, жауынды мезгілдің өзі күннің шуағы төгіліп тұрған ашық күндей болып көрінеді екен.

Тас төбеден күн шатырлап, бір найзағай, соңынан екіншісі келіп аспанды қақ айырды. Қалың тұман мен бұлтқа батқан таудың биік шыңдары бір сәтке ғана ашылып қайта түнекке сүңгіп кетті. Оның себебі ығы-жығы бұлттың ортасын тесіп жіберген Найзағайдың жебесі.

Соңынан бұлттың біраз жері тесіліп, нөсер арынды тасқындай сау ете түсті. Қарауытқан, суға толы бұлттар көптен бері жинаған ауыр жүгін одан әрі ұстауға дәрмені жетпей, уфф деп иығын босатты. Жаңбыр жайылған өзендей жерді суға батырып тоқтамай құйып тұр. Найзағай жебесін тартқан сайын күн де күркірейді. Бір кезде аспанның шамасы таусылып қорғасын түсті ауыр салмағын төмен құлатып түсірді. Әбден жеңілденіп, ол бір тобыр аппақ бұлттың будағына оранып алды.

Соңында ақбоз ат, тұяғы тиген жерде жарқыраған жалынды ізін қалдырып, батырды әрмен алып кетті. Әлсіреген сұр бұлттың қалған тобы қар басқан таудың шыңдарынан асып, асықпай аулақ жүзіп барады. Жаңбыр шайған таза аспанның көгілдір аясында алыстағы тау тізбегі көзге анық шалынды. Берірек тұрған төбелердің жұмсақ қатпарында шыршаның ну тоғайы мен кезектескен көгал, ары жағында жалаң тас, кей жерін қар басқан сәулетті тау жотасы көрініп тұр. Ал таудың етегіндегі көк жазықта бір топ бала қуанышқа толы беттерін азаяйын деп қиғаштап жауған жаңбырға тосып секіре-секіре жүгіріп барады. Аппақ бұлттың арасынан жарқыраған, ұзын инедей шуағымен ауаны шаншып, күннің көзі көрінді.

-Ал, енді кез келді! – деді Қосақ апа сәл қобалжып. Сосын күні бұрын бітірген ала түсті тоқымасын ұлан-байтақ көкшіл аспанға лақтырып жіберді. Биікке жеп-жеңіл толқындай ұшып, көкжиектің ол шетінен бұл шетіне дейін жазылып, жеті түсті әйдік көпір аспан мен жерді біріктіріп жата қалды.

Елдің айтуынша, осы сиқырлы көпірдің үстімен жүріп көрген адам мәңгі-бақи жас және ажарлы болып қала береді дейді. Қосақ апаның ертегілерінің біріндегі қыз дәл осыны армандаған екен. Қартайғысы келмей соңына түсіп кемпірқосақты қуалапты. Бірақ қанша жүгірсе де көркем доға алыстап кете берген екен. «Жоқ, менен қашып құтыла алмайсың!» - деп қыз айғай салып, қайтып келеді де ең жүйрік жорғаны ерттеп, желмен таласып кемпірқосақтың артынан шабады.

Бірақ ол бой бермей ұзап кете береді. Бұл аласұрған шабу, қыз атымен бірге ес-түссіз құлап, анау күн астында қар басып жарқыраған биік шыңдардың біріне айналғанша жалғасыпты. Дегенмен кемпірқосақты қуған қырсық қыз бен оның жүйрік аты бұл шыңдардың қайсысына айналғанын Маржан сол күйі біле алмады.

Апасының айтуынша, оны құдай қиқар мінезі үшін жазалаған көрінеді. Өйткені шынында ешкімнің уақытты жеңіп, мәңгі өмір сүруі мүмкін емес.  Осындай ғажап, салтанатты, дүниенің бар бояуы мен өңін сіңіріп алған, аспанның өзі күлімдеп шексіз көк кеңістігіне шақырып тұрған сияқты көпірге Маржан тәнті болып қарап қалды. Қызалақтың жүрегі бақытқа, мақтанышқа толы, себебі бұл апасы екеуінің қол астынан шыққан КЕМПІРҚОСАҚ! Ол арбап, көзді қызықтырып, жарық дүниеге құшағын жайып тұр.

Бұл көпшілікке адал еңбегі үшін жарқын көңіл, үміт беретін марапат. Себебі олсыз адам бұ дүниеде өмір сүре алмайды. Апасының айтуынша үміт батыл адамның өмір жолын ашады, суықта жылу, қалжырағанда күш береді. Үміт болашақ жарқын болады деген сенімді нығайтады. Үміт қиылса, адамның өмірінің маңызы да жойылады... Апасы екеуінің бұл әлемге қосқан үлесі қандай елеулі болып шықты!

Маржан төмендегі жерге қуана қарады. Онда балалар тобы қолын қайта қайта бұлғап, ең болмаса саусағының ұшын шетіне тигізуге тырмысып, - Кемпірқосақ, кемпірқосақ! - деп айғайлап, ғажап көпірді қуып бара жатыр екен.

- Уһһ! Міне, осымен міндетімізді атқардық деуге болады, - деп апасы немересінің басын сипады. Сонан соң қаптардың түбінде қалған жүннің ала-құла қалдықтарын етегіне жинап, төменге қарай төгіп жіберді. Майда шүйке жүн айналып жерге жаңбырдай жауды. Жақын арада оның даланы түсті кілемдей гүлдетіп өсіп шыға келетінін Маржан жақсы біледі.

Қалың шөптің арасынан лап етіп лаулаған оттай қызылтандай мен қызғалдақтар шығады. Титтей ғана күннің ажарындай көптеген сарғыш, тарам-тарам жанаргүлдің бұталары, созылған, бұғының мүйізі сияқты ашық күлгін түсті, болмас көкшіл сұр текше қонған қызшөптің шоғыр гүлі, майда-майда, көпірген көбіктей ақ және қызғылт жұлдызгүл, хош иісті, күлгін түсті сүмбілдің шашақтары, қардай аппақ, ортасы сары нәркес, күміс жалатып қопсытқан ақ киіздей бозтүктің гүл шоғы сияқты гүлдер көкмайсаға жайылады. Аққаңбақтың сабалақ бұталары шашыранды қызғылт нәзік майда гүлін төгіп, құлпырып шыға келеді, ертеңге мына уақыттың өзі құсап жалт етіп өтетін гүлденіп тұрған даланы жаздың шыжыған күні күйдіріп жібергенде есінен адасып, сыбдырлаған кеуек қаңбаққа айналып, өткен тамаша кезеңін мәңгі-бақи ұмытып, орнынан атып тұрып, құйындай зымырап, байтақ даланы кезіп кетерін білмей...

- Айналайын, тұра ғой, әйтпесе мына құдайдың жарық күнінен қапы қаласың, - апасының жылы алақаны маңдайын сипаған кезде Маржан әрең дегенде көзін ашты. Бөлменің терезесіне шат көңілді күннің шуағы сығалап тұр екен. Қабырғадағы сағаттың тықылдауы естіледі, ас үйдегі газ плитасында шәйнек анда-санда ысқырып қояды. Жаңа піскен бауырсақтың иісі бұрқ ете қалды. Бүгіннен бастап нағыз жазғы демалыстың басталғаны, апасының ауылына келгені Маржанның есіне бірден түсті. Алақай! Алақай!

Сәл керіліп, орнынан ұшып тұрды да қайтадан жылы төсекке отыра қалып, көзін уқалады.

- Апа, түсімде екеуміз кемпірқосақты тоқып, оны көтеріп, аспанға лақтырып жібердік. Елестетіп көрші, мен жүн түтуді, тоқуды үйрендім, сенесің бе?

- Кемпірқосақ дейсің бе, жаным? Ол қайдағы кемпірқосақ? - деп апасы көзін жымитып күлімсіреді.

- Сен мені бізбен, ілгекпен тоқуды үйретесің бе?

- Әрине үйретемін. Жаз түгелімен алдымызда.

- Апа, мен ұйықтарда бұрынғыдай жастыққа салып шайқайсың ба?

- Сен кішкентай ма едің, екінші сыныпты бітірдің ғой? - деп апасы күліп жіберді.

- Апа, өтінемін, бұрынғыдай әлдилеп. Есіңде ме:

Ай жүзді балапаным,

Ұйықтайтын кез келді.

Аспанда, қошақаным,

Жұлдыздар жымың етті.

- Әрине есімде.

- Олай болса мені жастықпен шайқайсың ба?

- Шайқаймын, қарғам, керек болса шайқаймын. Ал, енді түра ғой, таңғы асты ішетін уақыт келді.

 БАБУШКА  ҚОСАҚ

Высоко в небе стоит юрта, вся в цветных, искусных узорах. Ночь. Вокруг мерцает звездное кружево и бесшумно плывет косой серп луны.

В небесной юрте тихо, лишь изредка блеют за стеной в загоне разноцветные барашки, да иногда какое-нибудь заблудившееся сонное облачко своим зыбким, клочковатым боком с шелестом коснется стен и унесется куда-то в неведомую даль, в бесконечность небесного приволья.

Напротив входа на большом кованом медном сундуке в масляной лампе горит робкий язычок пламени, создавая в юрте уютный полумрак.

На пестром лоскутном одеяле, брошенном поверх разноцветного войлочного ковра, вытянув перед собой ноги в мягких кожаных ичигах, сидит маленькая, сухонькая старушка в голубом сатиновом платье и цветастом плюшевом жилете.

На голове у ней белоснежные, как облако, кимешек* и высокий шылауыш*. Она мерно кивает в такт своей песне. На бабушкиных ногах, утонув в большой пуховой подушке, лежит ее маленькая внучка. Бабка раскачивает подушку из стороны в сторону и напевает слова колыбельной песни:

                Луноликая моя,
                Ночь пришла - ворожея.
                Спи и будь послушною,
                Звездочка жемчужная.

                Солнцеликий светик мой,
                Мир окутан звонкой тьмой,
                Глазки, милая, сомкни.
                Слышишь, как поют сверчки?

                Пусть тебе приснятся сказки,
                Мира радостные краски.
                Их радужный, чудный блеск,
                Родника прохладный всплеск…

 Ласковый и тихий голос бабушки обволакивает внучку невесомым прозрачным покрывалом и уносит в мир воздушных, цветных снов. Цветных, как пестрые барашки в загоне, как ковры, текеметы*, которыми выстелено их жилище, как эти, покрытые затейливым орнаментом ленты баскуров*, что накрепко связали жерди, поддерживающие купол их юрты.

Концы баскуров свисают вниз пушистой бахромой и мохнатыми кистями. Платье и руки бабушки также насквозь пропитаны всеми красками этого мира.

Бабушкин голос баюкающей волной ускользает сквозь шанырак* в ночь. Завороженный, мерцающий хоровод в такт этой тихой ласковой песне кружит и кружит по заданной орбите, не смея покинуть полный тайн и очарования небесный купол.

Бабушка рассказывает о том, что душа человека связана с далекими звездами серебряной нитью, по которой она ночами взмывает в небо и путешествует там среди мириад светил и человек видит удивительные сны.

 А когда просыпается, душа тут же возвращается к нему, поэтому никогда и никого нельзя будить резким рывком или вскриком. Иначе она может от испуга порвать серебряную нить и остаться в небе неприкаянной заблудшей звездочкой, которая вскоре падет на землю, а люди, увидев стекающую звезду*, скажут, что чей-то жизненный путь завершился, и будут правы.

Потому что никто на земле не сможет прожить и дня без души. Только с ней человек может любить и ненавидеть, радоваться и плакать, смеяться и грустить. 

А бездушный человек, как говорит бабушка, даже если он дышит и двигается, все-равно что мертвец, не живет, а существует. Ему неведомы простые житейские радости, которые составляют смысл существования каждого из нас. Маржан знает об этом. Закрыв глаза, она молча слушает бабушкину колыбельную:

                Спи, родная, сладким сном,
                Нить сверкает серебром,
                Вдоль по ней взойдет душа
                В небо звездное, туда,
                Сладкие живут где сны,
                Чудесами что полны.
                Облетев волшебный мир,
                Без конца и краю ширь,
                С утренней зарей вернись,
                Вместе с солнцем пробудись!
                Как луна с небес сойдет,
                Солнце ясное взойдет,
                «Здравствуй, милая!» - скажу
                И тихонько разбужу…

Маленькая Маржан уже спит и видит волшебные сны. Других и быть не может, потому что бабушку ее зовут Кемпир Косак.

Она хозяйка Радуги и настоящая волшебница. Там внизу, на бескрайних степных просторах, у подножия величественных гор, где с каменистых склонов стекает шумная и бурливая река, расположился ее родной городок.

В нем она живет со своими родителями. Как только повеет весной и зажурчат первые талые воды, сливаясь в звонкие ручьи, как только раздастся в степи щебет прилетевших из дальних краев птиц, бабушка забирает Маржан к себе в небесную юрту, вокруг которой весело, в предвкушении предстоящего лета, обгоняя друг друга, бегут белоснежные облака.

Совсем скоро солнце, набравшись сил, растопит весь снежный покров, а белые облака превратятся в тяжелые свинцовые тучи. И тогда прискачет к ним на серо-голубом небесном жеребце Кокайгыре* их с бабушкой старый друг – могучий батыр Найзагай*.

Натянув свой богатырский лук, он примется метать огненные стрелы в нависшие серой пеленой густые тучи и загремит на небе гром, молнии пронзят тугие брюхи туч, из которых на землю потоком польется теплый весенний дождь.

И вот тогда их с бабушкой дни будут по-настоящему полны забот. К весенним грозам бабушка готовится загодя.

Ранним солнечным утром, когда Маржан еще спит, она, связав за ноги попарно* своих разноцветных овечек, доит их, наполняя пенным молоком большую деревянную чашу – тостаган*. 

Часть молока она выливает в казан и кипятит на очаге, чтоб напоить внучку целебным и душистым напитком. Оставшееся молоко она выплескивает на небо, и оно, разлетевшись в стороны, превращается в легкие кружевные облака.

Затем бабушка выгоняет на небесное пастбище свою разноцветную отару.  Красные, оранжевые, желтые, зеленые, голубые, синие и фиолетовые барашки беззаботно щиплют небесную травку до самого полудня.

Когда начинает припекать солнце, бабушка загоняет отару в загон, и вот тогда они с внучкой принимаются за главную свою работу.

Маржан расстилает легкое белое покрывало, сотканное бабушкой из облачных клочьев. Чтобы они не уплыли вслед за другими, она накрепко привязывает края к кольям загона, а бабушка своими волшебными ножницами принимается стричь овечек.

И если вы в какой-нибудь из весенних дней увидите на небе среди бегущих стайкой облаков несколько их неподвижных собратьев, знайте, что это дело рук Маржан и ее бабушки-волшебницы, которые каждой весной работают, не зная отдыха, чтобы принести людям радость.
Под щелканье ножниц на покрывале образуются целые нагромождения разноцветной шерсти.

Задача Маржан разделить их на отдельные горки, чтобы не смешались, к примеру, красная и синяя или зеленая и оранжевая.

Сняв сандалии, она босиком ходит по прохладному и мягкому полотну, аккуратно разделяя цветную шерсть на отдельные горки. На это уходит не один день.

Целую неделю стригут они с бабушкой своих смирных и послушных овечек. Иной раз попадется какая-нибудь озорница, да начнет брыкаться своими копытцами. Тогда Маржан садится рядышком и ласково гладит ее, разговаривает с ней, рассказывает сказки, которых она, благодаря бабушке, знает великое множество.

Овечка замирает на месте, смотрит неотрывно своими наивными глазками-пуговками на Маржан, как будто что-то понимает.

И пока Маржан развлекает ее своими рассказами, бабушка успевает состричь с овечки всю разросшуюся за долгую, холодную зиму шерсть и сложить ее по отдельным холщовым мешкам.

Избавившись от густой шубы, овечки весело носятся по загону, радуясь солнцу и нежному весеннему ветерку.

На следующий день по бабкиным расчетам обязательно наступает ясный солнечный день. Они вынимают шерсть, полощут в приготовленной заранее дождевой воде, сушат на солнце и снова раскладывают ее на том самом покрывале.

Бабушка берет в руки два длинных и гибких ивовых прута и начинает поочередно хлестать ими успевшие сваляться и стать некрасивыми разноцветные пряди. После битья шерсть становится мягкой и пушистой. 

Маржан молча наблюдает, как из-под умелых рук бабушки вырастают целые горы невесомой, как дымка, шерсти. Небольшие клочки соскальзывают вниз и кружат в воздухе, пока их не подхватит какое-нибудь бредущее облачко и не унесет вдаль.

И тогда на его белоснежном теле образуются веселые цветные пятна. Таким облачкам Маржан подолгу смотрит вслед, пока они не скроются где-нибудь далеко-далеко, куда не достанет даже самый зоркий взгляд.

Там внизу, на земле снег уже давно растаял и повсюду бежит веселыми и звонкими ручьями. Под яркими лучами весеннего солнца ручьи начинают высыхать и влажные пары поднимаются вверх. Легкие белые облака наполняются влагой, тяжелеют и постепенно превращаются в грузные серые тучи. 

 Они уже не бегут по небу легкой стайкой, а медленно ползут, изнемогая под тяжкой ношей. А это значит, что день, когда посланник Неба, доблестный батыр Найзагай* на своем, как лазурь неба голубом в серых яблоках жеребце Кокайгыре* явится к ним в гости, уже совсем близок.

Поэтому бабушка и Маржан торопятся закончить эту очень важную часть работы.
Распушив всю шерсть, они берут в руки два больших костяных гребня и расчесывают ее, да так основательно, чтобы, как говорит бабушка, волосок был к волоску, иначе все их старания пойдут прахом.

И вот однажды вечером, под косыми лучами солнца на закате бабка Косак достает старинное веретено. Маржан поудобней устраивается рядом, и бабушка дает ей в руки маленькое деревянное веретенце. Затем берет немного руна и кончик его прикрепляет к круглому пряслицу из камня, расположенному в нижней части и показывает, как нужно вытягивать волокно в тонкую полоску и как наматывать его на веретенце.

Работа эта непростая. Ведь надо одновременно вытягивать кудель и крутить веретено. У Маржан это не сразу получается. То не вытянет шерсть, то забудет закрутить веретено, то кудель порвется от ее стараний. Нить получается неровной, местами комковатой, а местами совсем тонкой и вот-вот порвется.

Но бабушка говорит, что она должна постараться, потому что каждой девочке, рожденной в Великой Степи, богиня Умай* дарит веретено, которым она должна будет в будущем ловко управляться. Каждой маме перед рождением ее ребенка во сне Умай подает знак. Если она увидит во сне лук и стрелы, значит у нее родится сын, а если веретено с куделью, значит на свет появится девочка.

А после рождения Умай-ана* приходит ночью и незаметно вешает над колыбелью ребенка свой дар. Маржан думает о том, что раз сама богиня подарила ей это веретено, то уж она обязательно должна постараться научиться владеть им так же ловко, как и бабушка, которая наматывает кончик кудели и начинает прясть из разноцветной шерсти клубки нитей.

Левой рукой она вытягивает и подает волокно, а правой закручивает веретено. Кудель свивается в тонкую и ровную нить, а веретено непрерывно вращается в руках и голос бабки, похожий на тихий напев, излагает новую волшебную сказку о могучем батыре, который идёт искать неземную красавицу, заколдованную злыми духами, о коварных ведьмах, которые строят козни на его пути, о крылатом тулпаре*, одолевающем огромное расстояние всего за один день.

Маржан с замиранием слушает ее, боясь упустить даже самую малюсенькую деталь. Сказка льется, а веретено кружится, и вот уже огромный фиолетовый клубок шерсти готов. Бабушка откладывает его в сторону. Батыр побеждает всех своих врагов и спасает красавицу из тягостного плена. На крылатом коне они улетают в далекий край, где затем живут долго и счастливо.

Вместе со сказкой заканчивается и долгий тихий весенний вечер. В небе появляются первые звезды. Бабушка отрывает кусок от проплывающего мимо облака и выжимает из него воду в чашку. Вдвоем они поочередно тщательно умываются и отправляются спать. 

На другой день бабка принимается за следующий мешок и за следующую сказку, в которой живет злой, жестокий Айдахар – трехглавый змей, исторгающий из пастей жгучее пламя. Точно такое, как огненно-красная шерсть, которую бабушка сматывает в большой пурпурный клубок.

 Семь дней прядут они нить, семь дней рассказывает бабка Косак внучке волшебные истории. Вместе со сказкой о ясной лазури бескрайнего степного неба, купол которого охраняет землю от бед и разрушений, завершается работа над голубым клубком.

А оранжевый клубок оказывается похож на круглое весеннее солнце, льющее на землю свои ласковые, теплые лучи, еще не успевшие набрать силу летнего жара.  Сказка о великом, бескрайнем море, из бушующих волн которого выплывает волшебный табун серебряных морских коней, сопровождает работу над синим клубком. И вот уже вместе со сказкой о подсолнухе Кунбагар*, пасущем солнце на небе, поворачивая вслед ему свое круглое веселое лицо, готов пузатый клубок ярко-желтой шерсти.

Далеко внизу степь укрывается изумрудно-зеленой травой. Бабушка рассказывает о том, что великий бог неба Тенгри* взращивает в степи для каждого рожденного весной ягненка, жеребенка или верблюжонка столько стеблей сочной травы, чтобы хватило каждому из них наесться досыта и вырасти большим и сильным.

А в руках бабушки в кружении веретена незаметно растет новый клубок ярко-зеленой, похожей на траву нити. Клубки мягкие, упругие, как огромные мячи. Маржан садится на них верхом и катается по кругу в юрте, да так, что слышен ее восторженный визг.

Бабушка улыбается, глядя на внучку, и хлопочет по хозяйству. Забот по дому у нее полным-полно. Нужно с утра выгнать отару пастись на небесный луг, напоить дождевой водой, затем навести в доме порядок, после подоить овец, взбить из молока масло, испечь внучке ее любимые баурсаки*.

За долгую зиму бабушка и Маржан успели очень соскучиться друг по другу. Улыбка не сходит с бабушкиного лица. Она так рада, что морщинки лучиками расходятся от ее сияющих глаз. Ведь помимо небесных хлопот ей просто необходимо о ком-то заботиться. Присутствие любимой внучки делает ее бесконечно счастливой.

В один из дней бабушка достает из сундука спицы – маленькие для Маржан, побольше для себя.

- Нам нужно поторопиться. Ведь совсем скоро к нам в гости пожалует Найзагай на своем небесном жеребце. Мы должны основательно подготовиться к его приходу, - говорит бабушка и они вдвоем садятся вязать из клубков цветные ленты.

Бабушка берет левую руку Маржан, перекидывает нитку через указательный пальчик и обвивает им большой палец в направлении снизу-вверх, после чего образуется первая петелька. Затем складывает вместе кончики ниток и помогает внучке зажать их в ладошке с помощью безымянного пальца и мизинца, а в петельку вводит снизу сразу обе спицы. Руки бабушки натруженные, но мягкие и ласковые. И голос тоже ласковый:

- А теперь подхватываем ниточку и вытягиваем ее в петельку, вот так, - объясняет она и раздвигает нити с помощью большого и указательного пальцев внучки – вот мы и затянули ее на спицах. Петля должна сидеть плотно, но не туго, чтобы не соскальзывала. Дальше ты уже знаешь, что делать. Начинай набирать их до нужного количества.

Маржан затягивает конец нити колечком и начинает выводить первый ряд петель. Маленькие пальчики напряжены до предела. Петли получаются неровные, то и дело соскальзывают с кончика спицы и приходится начинать заново. Но она упрямо продолжает вязать.

Бабушка говорит, если она будет прилежной и упорной, у нее обязательно все получится. Маржан верит и очень старается, да так, что от усердия даже высунула кончик языка. А в руках бабушки спицы так и пляшут, вывязывая ряд за рядом ровное и красивое полотно широкой ленты. «Вот бы и мне также уметь», - думает Маржан, глядя на ее сноровистые движения.

Где-то внизу, зависнув в воздухе, завел свою веселую трель жаворонок. Это там, с земли кажется, что жаворонок поет в вышине. А отсюда его даже не увидеть. Но его радостная песня слышна и здесь. Без пения жаворонка в степи не бывает лета. А лето совсем уже скоро. Вот только они с бабушкой выпустят радугу на небо, высыплют на улицу и взрослые, и дети, чтобы полюбоваться делом их рук - сияющим цветным мостом, и тогда Маржан осенью в школе будет что рассказать одноклассникам.

Учительница обязательно задаст им тему первого школьного сочинения: «Как я провел(а) летние каникулы». Она напишет обо всем, что пришлось ей пережить за время ее необыкновенных каникул, проведенных на небесном жайляу*.

О том, как пасли они с бабушкой разноцветных барашков, как она научилась стричь овец, пушить и чесать шерсть, вязать цветное полотно. Как таял снег в степи, как зазеленели затем просторы, как даль укрылась ковром из ярких весенних степных цветов, таких, как тюльпаны, колокольчики, нарциссы. Что в этом есть и их с бабушкой заслуга. Как из теплых краев прилетели лебеди, гуси и утки, как они обживали берега степных озер и рек, как строили гнезда и выводили птенцов. Что с высоты, которая даже выше птичьего полета, ей было видно все до мельчайших деталей. Она знает, что удивлению одноклассников не будет предела, и это заставляет неистово биться ее сердце и вселяет такую радость, что Маржан порой кажется, что и дышать трудно. Однако это случится потом, а сейчас у них с бабушкой хлопот невпроворот.

Бабушка выкладывает один за другим, сначала красную, затем оранжевую, желтую, зеленую, голубую, синюю и, наконец, фиолетовую бесконечно длинные цветные полосы в ряд и связывает их крючком в единое радужное полотно. Полоски, связанные Маржан коротенькие и не очень ровные. Но она не отчаивается. Когда-нибудь и она научится орудовать спицами и крючком так же быстро и ловко, как и ее бабушка. А пока она сшивает вместе свое вязание и получается яркая, жизнерадостная попона, которую она подарит грациозному и неутомимому Кокайгыру - скакуну Найзагая.

Вот и закончилась их основная с бабушкой работа. Теперь им остается встретить первую весеннюю грозу и, конечно же, их долгожданного гостя Найзагая. Ведь без него их работа потеряла бы всякий смысл. Каждое утро Маржан помогает бабушке выгнать отару на небесное пастбище, а затем, нежась под лучами теплого весеннего солнца, она весь день наблюдает за тем, как их разноцветные овечки, скинув теплые зимние шубы, резвятся и щиплют голубую небесную травку.

Снежный покров уже растаял, и бурая земля укрылась нежным зеленым ковром. Резвый весенний ветерок гонит по небу облака, их становится все больше и больше и Маржан, также, как и солнышку, все трудней и трудней разглядеть, что творится там, на земле. Облака заволокли их юрту плотной пеленой.

Однажды, проснувшись спозаранку, она увидела вместо белых облаков серые, заметно отяжелевшие тучи. Теплый ветер, посвистывая, гнал их куда-то вдаль. Тучи на небе собирались весь день и, если утром в разрывах свинцового покрова иной раз выглядывало на миг-другой солнце, после полудня небо окутала тяжелая, пугающе-темная завеса. Казалось, ненастье с трудом сдерживало свое дыхание, собиралось с силами, чтобы со всей яростью устремиться на землю. В духоте ощущалось безмолвное и мучительное ожидание сотрясающего взрыва природы. В неподвижном воздухе вдруг наметилась удивительная ясность, которая, словно ретушью прошлась по очертаниям туч, выявляя в них каждый изгиб и каждую отметину. Внезапно пронесся легкий порыв ветерка, и темно-сизая мгла вздыбилась в ожидании неминуемой грозы.

С каждым разом усиливаются порывы и запах предстоящего ливня заполоняет собой все вокруг. Тучи задвигались, вдали прогрохотал гром. Мгновение и уже загремело совсем близко. Это раздается тревожное ржание мечущегося в суматохе небесного скакуна Кокайгыра, потерявшего в непроницаемом тумане свой табун.

- Вот и явился наш долгожданный гость, - сказала бабушка, вглядываясь в окутавшую их серую муть.
- Апа*, я успею подарить ему попону? – встревожилась Маржан, оглядываясь по сторонам и пытаясь перекричать свист ветра и звуки грозы.
- Успеешь, - успокоила ее бабка Косак, - Найзагай – благородный и чуткий джигит и первым делом прибудет сюда, чтобы поздороваться с нами.

Огромные, стремительно несущиеся тучи теперь уже пенились и вздымались, задевая друг друга мохнатыми, клокастыми боками. Необузданные, хлесткие порывы ветра гнали их вдаль. На макушке юрты шумно хлопал и подпрыгивал тундик*, вот-вот готовый сорваться и унестись вместе со свинцовой пучиной прочь, и только пестрые арканы, которыми он был прочно привязан к колышкам, воткнутым в небесную твердь, удерживали его на месте. Ветер сбросил с головы Маржан маленькую девичью шапочку – такия*, но в этот самый момент из клубившегося потока вынырнул Найзагай в кольчуге и в шлеме.

На лету подхватив летящую такию, он подъехал к Маржан и ее бабушке на статном небесном жеребце Кокайгыре, из-под могучих копыт которого сыпались целые снопы искр. В руке батыр держал лук, а колчан был полон огненных стрел. Глаза батыра горели неистовым пламенем и были полны решимости разогнать эти пепельно-сизые, косматые тучи. Сойдя с седла, он привязал скакуна к коновязи и протянул шапочку Маржан.

-Здравствуйте! – спокойно произнес Найзагай и склонил голову, прижав руку к груди. Его мятежный, рокочущий голос тут же рассеялся в порывах бушующего ветра.
-Здравствуй, здравствуй, дорогой! Заждались мы тебя. Пора уж, - выкрикнула в ответ бабушка.

Весь мир вокруг них ярился и клокотал, но Маржан совсем не было страшно, потому что с таким смелым, сильным и добрым батыром, как Найзагай, ничто в целом свете не способно было ее напугать. Она смело протянула ему связанную ею попону. Батыр взял ее, снова склонил голову и прижал руку к сердцу в знак благодарности. Вдруг все кругом еще пуще завертелось, закружилось, утопая во мгле. Сквозь нее Маржан видит, как ветер развевает густую гриву скакуна. Когайгыр водит желваками и храпит. Затем встает на дыбы. Его громкое ржание расходится грохочущими волнами и раскаты грома сотрясают небо.

Маржан что есть сил жмурится, а когда открывает глаза, видит, как раздвигая несметный строй быстро несущихся туч, Найзагай мчится куда-то в самую гущу сумрачной хмари на коне, укрытом яркой, цветастой попоной, связанной ее собственными руками. И в этот миг Маржан показалось, что мир засверкал всеми красками, потому что радость даже в самую хмурую погоду похожа на сияние солнечных лучей.

Прямо над головой разразилась неистовым огнем молния, следом другая. На мгновение обнажились вершины гор, скрытые в клубах туч. Это Найзагай пустил свои огненные стрелы в их столпотворение.

В образовавшиеся бреши неудержимым потоком хлынул дождь. Угрюмые, налитые влагой тучи, словно вздохнули облегченно, не в силах удержать так долго копившуюся тяжесть. Дождь продолжал литься, растекаясь по земле, образовывая целые реки воды, а Найзагай под раскаты весеннего грома продолжал метать стрелы, пока небо, скинув непосильное бремя, не укрылось белыми клубами легких кучевых облаков.

Затем конь унес всадника прочь, оставляя за собой огненные следы копыт. И только над снежными вершинами неспешно уплывали куда-то вдаль остатки усталых, темно-сизых туч. В чистом, омытом дождем воздухе, на фоне светлеющего неба уже отчетливо прорисовывались очертания далекой гряды. За ближней цепью высоких холмов, в мягких складках которых светло-зеленые пятна лугов перемежались с темными порослями елей, высились, сливаясь с небом, голые, каменистые, местами укрытые снегом величественные вершины. А у подножия, по зеленой равнине дети вприпрыжку бежали гурьбой, подставляя радостные, улыбающиеся лица косым нитям убывающего дождя.
Из-за облаков выглянуло солнце, пронзая воздух длинными, сверкающими, как иглы, лучами.
- Пора! – торжественно молвила бабушка и, взяв в руки связанное ею накануне цветное полотно, бросила его в необъятную лазурь. Невесомой волной оно взлетело ввысь и, развернувшись, повисло в воздухе громадным, от края до края семицветным горбатым мостом, соединяя небеса и землю.

Говорят, тот, кому удастся прогуляться по этому волшебному мосту, навсегда останется молодым и красивым. Об этом и мечтала девушка из бабушкиной сказки, которая не хотела стареть и погналась за радугой. Но сколько бы она ни бежала, красочная дуга все удалялась и удалялась от неё. «Нет, не уйдешь от меня!» - закричала тогда девушка и, вернувшись назад, оседлала самого быстрого иноходца.Она помчалась со скоростью ветра вслед радуге.

Но последняя неумолимо уходила вдаль. Бешеная скачка продолжалась до тех пор, пока конь вместе с девушкой не упали от изнеможения и не превратились в одну из этих высоких снежных вершин, что ослепительно сияли на солнце. Но Маржан так и не удалось узнать, какая из них прежде была той настырной девушкой, скакавшей вдогонку радуге на быстроногом скакуне.

Бабушка говорит, что это боги наказали ее за глупое упрямство. Потому что на самом деле никому не дано победить время и жить вечно.
Маржан с восхищением смотрит на это чудо, на этот величественный мост, вобравший в себя все краски мира и похожий на манящую в безбрежную синь улыбку неба. Девочку распирает от гордости, потому что это их с бабушкой рук дело – РАДУГА! Она завораживает, манит и обнимает весь белый свет!

Это награда людям за их труд, приносящая им радостное настроение и надежду, которая должна быть в сердце каждого живущего на земле. Бабушка говорит, что надежда дает смелому человеку возможность найти свой путь, она согревает, когда холодно, дает силы, когда сил не хватает. Надежда дает веру в будущее. И если человек теряет ее, его жизнь не будет иметь никакого смысла… Какую же важную работу сделали они с бабушкой!

Маржан радостно посмотрела вниз, на землю.
- Радуга! Радуга! Кемпир Косак*! – весело кричали дети, на бегу размахивая руками и пытаясь добежать и коснуться краешка волшебного моста.

-Вот и выполнили мы с тобой свою задачу, - радостно вздохнула бабушка Косак и погладила Маржан по голове. Затем, собрала в подол со дна мешков остатки разноцветной шерсти и выплеснула пеструю груду вниз. Мелкие радужные клочки, кружась, посыпались на землю и Маржан знала, что совсем скоро они прорастут и степь укроется цветочным ковром.

В густой траве красным пламенем заалеют маки-кокнар и тюльпаны-кызгалдак. Как маленькие солнца рассеются в траве желтые, ветвистые и изящные кусты цветков адониса – жанаргуль, продолговатые, похожие на оленьи рога сизо-сиреневые соцветия гениолимона – кызшоп, белые и розовые облака мелких цветков лабазника – жулдызгуль, душистые махровые кисти фиолетовых колокольчиков гиацинта – сумбиль, белые, как снег, с желтой сердцевиной нарциссы – наркес, похожие на вспушенный белый войлок серебристые корзинки соцветий степной астры анафилиса-бозтук.  Расцветут в степи мохнатые кусты качима - акканбак с целой россыпью нежно-розовых цветков, чтобы затем, когда летнее жаркое солнце выжжет весь этот разноцветный мимолетный, как само время ковер, сорваться с места и помчаться по бескрайней степи невесомым и шелестящим на ветру перекати-полем, утерявшим навсегда память о своем прекрасном прошлом…

-Айналайын*! Вставай, не то проспишь весь божий день, - бабушкина теплая ладонь легла на лоб. Маржан нехотя открыла глаза. В окно комнаты заглядывали радостные лучи солнца, на стене тикали часы, а в кухне на плите посвистывал чайник. В нос ударил запах свежеиспеченных баурсаков*. Маржан вспомнила, что с сегодняшнего дня у нее начались самые настоящие летние каникулы. Она приехала в аул к бабушке. Ура! Ура!

Потянувшись, она вскочила и села в еще теплой постели, протирая глаза.
- Апа, мы с тобой во сне сплели радугу и закинули ее в небо. Я научилась пушить шерсть и вязать, представляешь себе?
-Радугу, говоришь? Какую еще радугу, жаным*? – хитро улыбнулась бабка.
-А ты научишь меня вязать спицами и крючком?
-Конечно, научу. У нас целое лето впереди.
-Апа, а ты меня покачаешь, как раньше на подушке, когда я буду засыпать?
-Так ведь ты уже не маленькая, второй класс окончила? – засмеялась бабушка.
-Ну пожалуйста, как раньше и с колыбельной. Помнишь:
                Луноликая моя,
                Ночь пришла - ворожея.
                Спи и будь послушною,
                Звездочка жемчужная…

- Конечно помню.
-Так покачаешь меня на подушке?
-Покачаю, если хочешь. Конечно покачаю. А теперь, жаным*, вставай, пора завтракать.