Қазақтың мақал-мәтелі - Казахские пословицы и поговорки
Казахские пословицы и поговорки – кладезь мудрости, философии и мировоззрения, этических нравоучений, юмора и поэтического таланта народа.
АВТОРДЫҢ АЛҒЫ СӨЗІ - ПРЕДИСЛОВИЕ АВТОРА
Автор: член Международной Гильдии Писателей (Германия), Международного Союза писателей «Новый Современник» (Россия), Союза Писателей Казахстана, обладатель, лауреат и призёр около 30-ти международных, республиканских литературных и общественных наград, премий и конкурсов
БЕКЕТ КАРАШИН
Халықаралық жазушылар Гильдиясы (Германия), «Новый современник» (Ресей) халықаралық жазушылар одағының, Қазақстан жазушылар одағының мүшесі, 30 дан аса халықаралық, республикалық әдеби және қоғамдық марапаттардың, сыйақылар мен байқаулардың иегері, лауреаты, және де жүлдегері
БЕКЕТ ҚАРАШИН
1.СӨЗ, СӨЙЛЕУ, ТІЛ ӨНЕРІ - СЛОВО, РЕЧЬ, ИСКУССТВО РЕЧИ
1 Өнер алды – қызыл сөз Красное слово – искусству основа 2 Сөз сөзден туады, Сөйлемесе қайдан туады? 1) Слово – словом рождено. Не сказанным – родится ли оно? 2) Где нет слов, там нет основ – слова рождаются от слов 3 Сөзге мақал жарасар, Иекке сақал…
2.АДАМ - ЧЕЛОВЕК
Адамдықтан үлкен ат жоқ, наннан үлкен ас жоқ Хлеб – самая высшая пища, «Человек»... Нет имени выше! Адам – ұйымшыл, Мал – үйіршіл Люди ладны, животные стадны Ақылды адам айқызбай біледі, ақ сұңқар қаққызбай іледі 1) Ловок сокол во время лова,…
3.ӘЙЕЛ, ҚЫЗ - ЖЕНЩИНА, ДЕВУШКА
Ән сазымен, Қыз назымен. Песня в напеве, кокетство в деве. Гүл өссе - жердің көркі, Қыз өссе - елдің көркі. Созревший цветок – краса природы, созревшая дева – краса народа Қыз - өріс, ұл – қоныс. Дочь – угодье, сын же – стан Артында қызы бардың ізі…
4.БАЛА, АТА-АНА - ДЕТИ, РОДИТЕЛИ
Бала… Балының ісі шала Детишки... Дела их – делишки Балалы үй—базар, Баласыз үй — мазар Дом с детьми — базар, дом без детей — мазар Екі қатынның баласы — екі рулы елдей Дети от двух жён, словно дети двух племён Талапты бала— талпынған құстай Коль…
5.ХАЛЫҚ, АҒАЙЫН-ТУЫС - НАРОД, РОДСТВО, РОДНЯ
Халық қартайады, Қара жер қартайады Народ стареет, земля скудеет Елден безген көмусіз қалар Кто от народа отчуждён, тот не будешь погребён Халық қаһары қамал бұзар Гнев народа рушит крепости Өзін өзі білген ер бақытты, Өзін өзі билеген ел бақытты…
6.ОТАН, ТУҒАН ЖЕР, ЕЛ-ЖҰРТ - ОТЕЧЕСТВО, ОТЧИЗНА, РОДИНА
Туған жердің күні де ыстық, күлі де ыстық На родине и солнце ярче, и зола жарче Бақа көлін сүйеді, ер жігіт елін сүйеді. Жаба лужей дорожит, а державой – ер-джигит Ит - тойған жеріне, Ер - туған жеріне Мужа влечёт туда, где народ, собаку - туда, где…
7.ЖАСТЫҚ, КӘРІЛІК - МОЛОДОСТЬ, СТАРОСТЬ
Табақ асымен жарасты, Кәрі жасымен жарасты Посуду красит еда, старца красят года Сексен — жермен-жексен Десятков восемь – глубокая осень Шөп те басынан қурайды Иссушение травы возникает с головы Қара арғымақ арыса — қарға адым жер мұң болар…
8.БІЛІМ - ЗНАНИЕ, УЧЕНИЕ
Өнер — ағып жатқан бұлақ, Ілім — жанып тұрған шырақ Искусство — текучий ручей, знания – лучи зажженных свечей Білімнің басы — бейнет, соңы — зейнет В начале учения – муки, в итоге – свободные руки Екпей егін шықпас, Үйренбей білім жұқпас Не посеяв,…
9.ТӘРБИЕ, ҮЛГІ, ӨНЕГЕ - ВОСПИТАНИЕ, ПРИМЕР, ПОДРАЖАНИЕ
Ұлы жол үйіңнің табалдырығынан басталады Дальняя дорога начинается с порога Қызым, саған айтам, Келінім сен тыңда Дочка, я тебе толкую, а, сноха, и ты внимай Сынықтан өзгенің бәрі жұғады Всё заразно кроме травмы Төрбиелі адам — тағалы атпен тең…
10.ДОСТЫҚ. ЖОЛДАСТЫҚ - ДРУЖБА, ТОВАРИЩЕСТВО
Арбалыға жорғалы жолдас болмас Не попутчик тебе посох, если путь твой на колесах Жолдасың темірші болса, өзің көмірші болған құп Коль товарищ твой кузнец - угольщиком будь Жолда жүрген май ішер, Үйде қалған қан ішер Те, кто дома, кровь сосут, кто в…
11.БАТЫРЛЫҚ, ҚОРҚАҚТЫҚ - ГЕРОИЗМ, ТРУСОСТЬ
Ер жігіт ел үшін туады, Ел үшін өледі. Ер-джигит рождается во имя Эля, умирает во имя Эля. Жора, жолдас не керек, жауға бірге шаппаса? Арғымақ мініп не керек, жабыдан озып артпаса К чему приятели-товарищи, коль на врага с тобой не скачат? А к чему…
12.АҢҚАУЛЫҚ, СЫПАЙЛЫҚ - СКРОМНОСТЬ, УМЕРЕННОСТЬ
Жұт жеті ағайынды Джут это семикратная жуть Есекке күміс ер жараспас Не к лицу ослу седло из серебра Тоқал ешкі мүйіз сүраймын деп, Құлағынан айырылыпты Комолая коза просила рога, но лишилась ушей Әншейінде ауыз жаппас, Айт дегенде ауыз ашпас Следует…
13.АҚЫЛЖЫҚ, АҚМАҚТЫҚ - УМ, ГЛУПОСТЬ
Адам ақылымен бай, Жер дақылымен бай Человек богат умом, Земля богата зерном Ақыл арымас, алтын шірімес Не ржавеет злато, как и ума палата Ымға түсінбеген, дымға түсінбейді Кому непонятен намёк, тому ничего невдомёк Аңқау бөрі қой үркітеді, Ақылсыз…
14.БАЙЛЫҚ, КЕДЕЙЛІК - БОГАТСТВО, БЕДНОСТЬ
Жарлылық деген жақсы екен Жатып ішер ас болса. Бедность тоже хороша, коли кушаешь ты лёжа Біреуге мал қайғы, Біреуге жан қайғы Кто-то о барыше, а кто-то о душе Сай сайға құяды, бай байға құяды, кедей қайда құяды? Воды льются в лощину, журча, вносит…
15.ҮНЕМШІЛДІК, ҮНЕМСІЗДІК - БЕРЕЖЛИВОСТЬ, РАСТОЧИТЕЛЬСТВО - МЫРЗАЛЫҚ, САРАҢДЫҚ - ЩЕДРОСТЬ, ЖАДНОСТЬ
Теңге тиыннан өсер, Жылқы құлыннан өсер Копейка растёт до рубля, жеребёнок – до коня Базары жақын байымас Возле базара жить – богатства не нажить Қазанға түскен қайтып қапқа түспейді Что уже в котле не вернуть в котомку Дария басы — бұлақ С родинка…
16.ТӘКАППАРЛЫҚ, МАҚТАНШАҚТЫҚ - ЗАЗНАЙСТВО, ХВАСТОВСТВО
Асқанға аспан да аласа На горы гордыня смотрит с небес Көзінше мақтама, сыртынан даттама В глаза не хвали, за спиной не хули Семіздікті қой ғана көтереді Лишь овце не в тягость жир Есек құлағының ұзындығына мақтанар, Есалаң жүзінің қызылдығына…
17.ҰРЛЫҚ - ВОРОВСТВО
Ұры булікке құмар, Шыбын шірікке құмар Где неурядицы, там вьётся жульё, мухи же там - где воняет гнильё Ұрының қатыны өзіне лайық У вора и жена воровка Бөрі көмеді, түлкі ашады Волк зарывает, лиса откапывает Бері азығы мен ұры азығы жолында Вора, как…
18.ӨТІРІК, ШЫНДЫҚ - ПРАВДА, ЛОЖЬ
Жалғанға жалқау нанады. Жә болмаса аңқау нанады Верит вракам лентяй, верит вранью слюнтяй Саудагерде иман жоқ — арын сатады, Өтірікшіде иман жоқ — жанын сатады Нет души у торгаша – продает он свою честь. У лжеца же вся душа - хитрость, враки, лесть…
19.ЕҢБЕК, КӘСІП, ЕҢБЕКҚОРЛЫҚ - ТРУД, РЕМЕСЛО, ТРУДОЛЮБИЕ
Күшің барда, істе, тісің барда тісте! Пока силён – дерзай, пока зубаст – кусай! Қыста малынды бақ, Жазда шөбінді шап! Зимой скот паси, летом траву коси! Жер көңді жақсы көреді, Ат жемді жақсы көреді Конь любит овес, земля любит навоз Ақ қар көп болса…
20.АС, ТАҒАМ - ПИЩА , ЕДА
Қарны ашқан қазанға қарар Глаза голодного глядят на котёл Қазан қайнап тұрса, ақыл сайрап тұрады Когда котёл кипит, - мысль бурлит Атты қамшымен айдама, жеммен айда Не гони коня кнутом, завлекай его зерном Ашқа қазан астырма, Тоңғанға отын жақтырма…
21.ӨМІР, ӨЛІМ, ДЕСАУЛЫҚ, АУРУ - ЖИЗНЬ, СМЕРТЬ, БОЛЕЗНЬ, ЗДОРОВЬЕ
Ауруын жасырған өледі. Кто болезнь скрывает - со смертью играет Денсаулық — зор байлық Здоровье — клад бесценный Жарлының байлығы — денінің саулығы Богатство бедняка — его здоровье Ауру атанды да шөктірер Болезнь и верблюда с ног валит Ауру кірді —…
22.ӘДЕТ, САЛТ - ПРИВЫЧКИ, ОБЫЧАИ
Қарға қарқылдаса қысты шақырады. Қаз қаңқылдаса жазды шақырады Карканьем ворона зиму зовёт, гоготом гусь - лета налёт Иттің ырылдасқаны - амандасқаны Рычанье собак – приветствие псов Ит иттігін қылмап қоймас Не скроет собака собачье сердце Ел жатпай…
23.ӘКІМГЕРШІЛІК, КҮШТІЛІК - ВЛАСТЬ, СИЛА
Аты семіздің — жолы тегіс Для ухоженной лошадки дороги тоже гладки Алмасты алмас кеседі Алмаз режется алмазом Тышқанның тәңірі — мысық Кошка – божество мышки Тоқпағы мықты болса, киіз қазық жерге кірер Колотушка, коль крепка – войлочный кол в землю…
24.ЖАЛҒЫЗДЫҚ - ОДИНОЧЕСТВО
Жалғыздық, сүйеніш, көмек Одиночество, опора, помощь Жалғыздың қалы – мүшкіл, дәмі - қышқыл У сирого кислы и помыслы, и мысли Жалғыз ағаш орман болмас, Жалғыз кірпіш корған болмас. Одинокому древу не быть тайгой, одному кирпичу – защитной стеной…
25.ӘРТҮРЛІ МАҚАЛДАР - РАЗНЫЕ ПОСЛОВИЦЫ
Сырт қар, іш тар Снаружи снежно, внутри тесно Басы қатты, аяғы тәтті Вначале не гладко, в конце сладко Берген қолым алған 1. Подающая рука – берущая 2. Дает рука овцу пока, чтоб загрести затем быка Ханның ісі қараға түседі, Бидің ісі параға түседі.…